Cukrzyca a utrata wzroku

Ślepota należy zatem do najważniejszych problemów zdrowotnych na świecie, obok chorób takich jak nowotwory i zakażenia układu oddechowego. Nie wspominając o ogromnym cierpieniu dotkniętych nią osób, wiąże się ona również z poważnymi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. Aby sprostać wyzwaniom niedowidzenia, państwa muszą rozwijać inicjatywy i struktury wykraczające swoim zasięgiem poza świadczenie opieki medycznej. Na przykład w 2007 roku rząd Wielkiej Brytanii wydał 18 miliardów euro (a więc tyle, ile kraj ten przeznacza na wydatki związane z bezpieczeństwem publicznym) na rozwój i utrzymanie domowej opieki pielęgniarskiej, psów przewodników infrastruktury miejskiej i prowadzenie specjalnych programów zdrowotnych związanych z leczeniem niedowidzenia.

Biorąc pod uwagę, że statystycznie jeden na 30 Europejczyków straci wzrok w ciągu swojego życia oraz że znaczna większość niewidomych pozostaje bezrobotna, łatwo zauważyć, jak wielkim obciążeniem dla społeczeństwa jest niedowidzenie. Tym bardziej uderza, fakt, że potencjalnie można byłoby zapobiec 85% przypadków zaburzeń widzenia w skali globalnej.
Proces utraty wzroku w przebiegu cukrzycy można kontrolować, a nawet powstrzymać dzięki dostępnym obecnie i opracowywanym technikom diagnostyki i leczenia. Jednak w praktyce ten potencjał jest rzadko wykorzystywany.

Cukrzyca i ślepota - co je łączy?

Retinopatia cukrzycowa jest powikłaniem cukrzycy, które powstaje w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki w tylnej części oka. Ryzyko wtórnej utraty wzroku u chorych na cukrzycę jest ponad 25-krotnie wyższe w porównaniu z populacją niecierpiącą na tę chorobę. Z tego względu ślepota jest najgroźniejszym powikłaniem cukrzycy.

Wyróżnia się dwie główne fazy rozwoju retinopatii cukrzycowej: wczesną nieproliferacyjną retinopatię cukrzycową oraz późną proliferacyjną retinopatię cukrzycową.
Przesączanie płynu w obszarze siatkówki odpowiedzialnym za ostre widzenie centralne określa się jako cukrzycowy obrzęk plamki (ang. Diabetic Macular Edema, DME). Powikłanie to może wystąpić w obydwu wspomnianych fazach u wszystkich pacjentów z cukrzycą typu 1 i typu 2. Cukrzycowy obrzęk plamki jest więc swoistym podtypem retinopatii cukrzycowej. Dalej wyróżnia się specjalny podtyp DME określany jako istotny klinicznie obrzęk plamki (ang. Clinically Significant Macular Edema, CSME), który jest stanem grożącym utratą wzroku i powodującym umiarkowane lub ciężkie niedowidzenie. Obecnie około 11% pacjentów z cukrzycą cierpi na DME, natomiast u 1-3% dochodzi do faktycznej utraty wzroku w przebiegu DME.

Z perspektywy systemów finansowania służby zdrowia, roczny koszt opieki nad pacjentem z DME jest w przybliżeniu dwukrotnie wyższy niż u pacjenta z niepowikłaną cukrzycą. Opieka nad pacjentem z DME wiąże się także z kosztami pozamedycznymi. Wynika to głównie z faktu, że DME wymaga wizyt ambulatoryjnych, opieki pielęgniarskiej i stacjonarnej, jak również terapii niefarmakologicznych.

Chociaż DME dotyka jedynie pewnego odsetka cukrzyków, częstość tej choroby będzie prawdopodobnie wzrastać. Biorąc pod uwagę przewidywania, że liczba chorych na cukrzycę w Europie wzrośnie z 55,2 miliona w 2010 roku do 66,2 miliona w 20307, łatwo przewidzieć, że liczba chorych z DME wzrośnie proporcjonalnie.

Zapobieganie jest możliwe

Mimo że proces chorobowy może trwale uszkodzić siatkówkę i w ten sposób doprowadzić do upośledzenia widzenia, a nawet do ślepoty, wzrok można przywrócić, jeśli dwa potencjalne, grożące ślepotą powikłania (DME i proliferacyjną retinopatię cukrzycową) zdiagnozuje się we wczesnym stadium rozwoju. Systematyczne przesiewowe badania okulistyczne dają już dziś możliwość identyfikacji wczesnych objawów makulopatii, tym samym zapobiegając utracie wzroku w wyniku DME. Okresowe badania okulistyczne, obejmujące analizę dna oka przy rozszerzonej źrenicy oraz sfotografowanie siatkówki, mogą pozwolić na wykrycie określonych zmian, które grożą utratą wzroku.

Sukces programów okulistycznych badań przesiewowych w Islandii i w szwedzkiej gminie Laxa pokazał, że możliwe jest zapobieganie ślepocie w przebiegu DME lub innych postaci retinopatii cukrzycowej. W obydwu krajach stwierdzono skrajnie niską częstość występowania (lub niemal nieobecność) ślepoty w przebiegu DME lub innych postaci retinopatii cukrzycowej. W Islandii państwowy program badań przesiewowych rozpoczęto w 1980 roku i od tej pory pacjenci z cukrzycą typu 2 są poddawani regularnym badaniom przesiewowym oczu. Oznacza to, że pacjenci mogą liczyć na wczesne rozpoznawanie i leczenie, zanim choroba przejdzie w fazę nieodwracalnych zmian.

Niestety, takie przykłady dobrych praktyk przesiewowych są bardzo rzadkie. Mimo że prowadzenie regularnych badań okulistycznych umożliwia wczesne rozpoznawanie i leczenie, większość pacjentów z cukrzycą, podobnie jak wielu lekarzy, wciąż nie zdaje sobie sprawy z bezwzględnej konieczności wykonywania badań przesiewowych. Wynika to z braku wszechstronnych badań przesiewowych oraz dostatecznej współpracy między przedstawicielami różnych specjalizacji medycznych.

Sposoby leczenia DME

Istnieją różne sposoby leczenia osób z retinopatią cukrzycową lub DME, obejmujące zarówno metody operacyjne, jak i farmakologiczne. Prawidłowa kontrola glikemii, ciśnienia tętniczego i zaburzeń lipidowych stanowią fundament w walce przeciw utracie wzroku w przebiegu DME lub innych postaci retinopatii cukrzycowej.

Fotokoagulacja laserowa jest obecnie podstawową metodą leczenia DME. Przy dostatecznie wczesnym zastosowaniu, metoda ta pozwala w najlepszym przypadku utrzymać dotychczasową ostrość widzenia i tym samym zmniejszyć ryzyko utraty wzroku, rzadko tylko umożliwiając jego poprawę.

Wraz z coraz lepszym zrozumieniem procesów biochemicznych leżących u podstaw retinopatii cukrzycowej pojawiają się nowe związki o działaniu terapeutycznym.
Naukowcy opracowali dziś leki podawane w zastrzykach do gałki ocznej, które blokują sygnały chemiczne stymulujące rozrost naczyń krwionośnych, znane jako naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu (ang. vascular endothelial growth factor, VEGF). Badania oceniające stosowanie takich leków "anty-VEGF" pokazują, że mogą one zapobiec powstawaniu wysięków z naczyń krwionośnych, które powodują obrzęk plamki.

Niektóre z tych związków zostały dopuszczone do obrotu przed kilkoma laty w leczeniu AMD, czyli innego upośledzającego schorzenia siatkówki. Leki te są obecnie poddawane koniecznym badaniom klinicznym lub już uzyskały rejestrację również w leczeniu pacjentów z DME we wskazanych przypadkach. Obiecujące badania pokazują, że łączne stosowanie leków "anty-VEGF" i laseroterapii może wiązać się z wyższą szansą poprawy wzroku i jakości życia. Udowodniono również, że leczenie skojarzone obniża ryzyko wystąpienia ocznych działań niepożądanych, takich jak groźne zapalenie gałki ocznej w wyniku zastrzyków do oka.

Obecnie podejmowane wysiłki naukowe koncentrują się na zapobieganiu rozwojowi retinopatii cukrzycowej, spowalnianiu jej progresji i poszukiwaniu metod jej wyleczenia.