5 sierpnia to dzień grozy, ognia i krwi. Skalbmierz pamięta...

Partyzancka republika

Partyzancka republika

Rzeczpospolita Partyzancka - pierwszy skrawek wolnej Polski na Ponidziu - istniała na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku. Po zwycięskich walkach oddziałów 106. Dywizji Piechoty Armii Krajowej zorganizowane zostały struktury państwa podziemnego londyńskiej Delegatury Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na kraj. Miało około 1000 kilometrów kwadratowych powierzchni i zapisało się na kartach historii Polski XX wieku.

Obchodzimy 69. rocznicę pacyfikacji i bitwy o Skalbmierz, stoczonej przez oddziały Armii Krajowej z przeważającymi siłami okupanta. Najbardziej spektakularnej akcji zbrojnej w dziejach Rzeczpospolitej Partyzanckiej.

W poniedziałek minie 69 lat od tamtych wydarzeń. Od dnia - jak to określają historycy - grozy, ognia i krwi.

O WOLNĄ POLSKĘ

5 sierpnia 1944 roku hitlerowcy dokonali pacyfikacji Skalbmierza, mordując bestialsko około 80 mieszkańców. W tym starców, kobiety, dzieci. Miasto płonęło. Na ratunek ruszyli partyzanci.

Żołnierze Armii Krajowej, wspierani przez oddziały Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej. Dla nich była to także walka w obronie "małej wolnej ojczyzny" - pierwszego na Ponidziu skrawka wolnej Polski w okresie II wojny światowej. Jak się potem okazało, walki przegranej.

ŚMIERĆ I POŻOGA

Cofnijmy koło historii. Pacyfikacja Skalbmierza zaczęła się 5 sierpnia o świcie. Oddziały niemieckie i ukraińskie, które nocą nadciągnęły od strony małopolskiego Miechowa, niosły śmierć i pożogę. Okupanci palili miasto. Strzelali do bezbronnych starców i dzieci, gwałcili kobiety.

Już rano ruszyli do walki żołnierze polskiego podziemia. Oddziały Armii Krajowej, razem z Batalionami Chłopskimi i wspierającą ich Armią Ludową rozpoczęli krwawy bój o odzyskanie Skalbmierza.

ROSYJSKIE TANKI

Starcia zbrojne prowadzono w różnych punktach miasta (także w rejonie cmentarza), na jego rogatkach i w najbliższej okolicy. Byli zabici, ranni, a szala przechylała się raz w jedną, raz w drugą stronę. Wiele wskazywało na to, że mimo heroicznych wysiłków partyzanci nie wytrzymają uderzenia lepiej uzbrojonego wroga; dysponującego także bronią pancerną. Ale stało się coś niezwykłego.

To owiany dziś legendą atak... dwóch czołgów Armii Czerwonej. Sprowadzonych aż z Wiślicy! Rosyjscy tankiści z właściwą sobie fantazją uderzyli z kierunku wschodniego, od strony Sielca, siejąc popłoch w liniach niemieckich. Okupant wycofał się ze Skalbmierza.

ZGASŁA JUTRZENKA

To zwycięstwo zostało jednak okupione dużymi stratami. Podczas pacyfikacji zostało zamordowanych około 80 osób cywilnych. W bitwie o Skalbmierz zginęło ponad 20 żołnierzy Armii Krajowej. W tym dowódca I Kompanii - legendarny "Sokół", porucznik Franciszek Pudo, którego ciało spoczywa dziś na cmentarzu parafialnym.

Jutrzenka wolności zgasła szybciej, niż się spodziewano. Już nazajutrz, 6 sierpnia, Niemcy - używając ciężkiej broni pancernej - ponownie przejęli Skalbmierz. Był to także początek końca Rzeczpospolitej Partyzanckiej. Pierwszego skrawka wolnej Polski na Ponidziu, która funkcjonowała tylko przez kilkanaście dni. Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku.

W HOŁDZIE BOHATEROM

Skalbmierz pamięta... Bolesną rocznicę 5 sierpnia obchodzi się tu od lat, a uroczystości mają bogatą oprawę. Tradycyjnie zostanie odprawiona uroczysta msza w kolegiacie Świętego Jana Chrzciciela. Będzie także spotkanie na cmentarzu parafialnym - w miejscu, gdzie pochowano ofiary pacyfikacji oraz żołnierzy, którzy zginęli w obronie Rzeczpospolitej Partyzanckiej.

Jak co roku, zostaną złożone kwiaty przed pomnikiem Ofiar Pacyfikacji. Na płycie czołowej monumentu, wzniesionego w 1946 roku, widnieją te słowa: "Pomnij na dzień ów, dzień grozy, ognia i krwi". Wykuto też nazwiska poległych w walkach z hitlerowcami podczas II wojny światowej. Bohaterów tamtych dni, dla których "patriotyzm", "ojczyzna" nie były frazesami. Oddali za nią to, co mieli najcenniejszego. Życie.