Prezydent - kto to taki i co może? Przegląd uprawnień głowy państwa

W niedzielę, 10 maja, piąte w najnowszej historii Polski wybory prezydenta. O najwyższy urząd w państwie rywalizuje 11 kandydatów, w tym jedna kobieta.

Przez całą kampanię główni jej bohaterowie przedstawiali opinii publicznej swoje pomysły zarówno na funkcjonowanie państwa, jak i sprawowanie prezydentury.

- To, co mówili kandydaci, wyglądało, jakby ubiegali się o urząd premiera - podkreśla profesor Agnieszka Kasińska-Metryka, politolog z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Jej zdaniem w tym wyścigu na polityczne wizje umknął podstawowy fakt związany z urzędem głowy państwa.

- Prezydent nie jest w stanie samodzielnie regulować tylu spraw, o których mówili kandydaci. Prezydent to przede wszystkim stabilizator ponadpartyjny, czynnik tonujący to, co dzieje się na scenie partyjnej, osoba, która stoi na straży ciągłości istnienia i niepodzielności państwa - zaznacza Agnieszka Kasińska-Metryka.

Uprawnienia głowy państwa są ściśle opisane w Konstytucji RP. Dwa podstawowe obowiązki prezydenta to czuwanie nad przestrzeganiem ustawy zasadniczej oraz zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej. Najmocniejszym instrumentem w przypadku pierwszej z prerogatyw jest prawo weta ustawodawczego, które jednak może zostać odrzucone przez Sejm. Prezydent posiada również zdolność do skierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego, jeśli powziął zastrzeżenia co do jej zgodności z ustawą zasadniczą. Ostatnim z silnych narzędzi wpływu głowy państwa na kształt stanowionego prawa jest inicjatywa ustawodawcza.

Prezydencka funkcja zwierzchnika Sił Zbrojnych ma charakter w zasadzie nominalny. Wszystkie czynności wobec armii głowa państwa podejmuje na wniosek premiera, Rady Ministrów lub ministra obrony narodowej. Oznacza to, że prezydent nie posiada prawa do na przykład wypowiedzenia wojny obcemu państwu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której nie istnieje możliwość zebrania się Sejmu na posiedzenie.

Pełniącemu najważniejszy urząd w kraju przypisano szereg uprawnień, nazwijmy to, notarialnych. Prezydent zarządza wybory parlamentarne, desygnuje i powołuje premiera, a na wniosek szefa rządu dokonuje zmian na stanowiskach ministrów. Głowa państwa ma wpły na obsadę stanowisk, między innymi prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Prezydent nadaje według własnego uznania obywatelstwo polskie, ordery i odznaczenia, a także tytuły naukowe profesora. Dokonuje także mianowania sędziów. Głowa państwa dysponuje ponadto prawem łaski.

Siła prezydenta zależy głównie od siły osobowości polityka pełniącego ten urząd.