Serca nie można zaniedbać. Specjalista kardiolog radzi, jak o dbać o sprawność narządu

Hubert Konstantynowicz

Hubert Konstantynowicz

absolwent Krakowskiej Akademii Medycznej, pracę rozpoczął w Klinicznym Oddziale Kardiologicznym Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Pracę doktorską na temat wpływu niewydolności nerek i dializ na pracę serca obronił na Akademii Medycznej w Krakowie. Uczestnik wielu konferencji kardiologicznych w kraju i zagranicą, aktywny członek Sekcji Echokardiografii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, żona Danuta jest doktorem psychologii, mają jednego syna.

Co wpłynęło na to, że zdecydował się Pan zająć kardiologią?
Już na stażu podyplomowym trafiłem do zespołu nowego Oddziału Kardiologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego prowadzonego przez doktora Stefana Mareczka. Wspaniała atmosfera w pracy, fascynacja nowymi możliwościami kardiologii i satysfakcja z efektów wspólnego leczenia najcięższych zawałów serca sprawiły, że spędziłem tam 28 lat zawodowego życia. Stworzyliśmy pierwsze w województwie: ośrodek intensywnej terapii kardiologicznej, ośrodek implantacji stymulatorów serca, pracownię echokardiografii, a następnie, pod kierownictwem profesor Marianny Janion Świętokrzyskie Centrum Kardiologii z pracownią hemodynamiki.

Panie Doktorze od jakiego wieku trzeba zacząć dbać o swoje serce?
Muszę przyznać, że dla serca nadeszły niełatwe czasy. Pośpiech, stres, nieodpowiednia dieta, palenie, nadwaga, niechęć do wysiłku nie mogą podobać się naszym sercom. Czynniki te działając latami przyspieszają rozwój choroby wieńcowej. Aby zapobiegać chorobie musimy eliminować te czynniki już u dzieci i młodzieży. Szczególnie ważne jest to u osób obciążonych rodzinnie, oraz z nadciśnieniem i cukrzycą.

Z jakimi problemami przychodzą po pomoc pacjenci najczęściej?
Od 10 lat prowadzę wspólnie z doktorem Jarosławem Kossakiem Poradnię Kardiologiczną więc jest to populacja pacjentów ambulatoryjnych głównie z nadciśnieniem, chorobą wieńcową, zaburzeniami rytmu serca, wadami serca. Mamy coraz więcej chorych po zawałach serca leczonych inwazyjnie z implantacją stentów. Jest to rodzaj ażurowej, miękkiej rurki wprowadzanej do miejsca zawału, czyli zamknięcia naczynia. To ogromny postęp w leczeniu, który zmniejszył śmiertelność szpitalną w zawałach z 20% do około 3-4% Te liczby są ogólnie znane, natomiast mniej publikuje się dane, że po takim leczeniu szpitalnym w ciągu roku umiera 20% chorych po zawałach. Te liczby mówią jak ważna jest ambulatoryjna opieka kardiologiczna wyposażona w specjalistyczną aparaturę diagnostyczną, taką jak echo, próby wysiłkowe i badania holterowskie.

Jakie choroby serca dominują w społeczeństwie?
Wśród dorosłych Polaków najczęściej występuje nadciśnienie tętnicze, ma je 29 procent ludzi czyli 8,6 miliona. Zagrożonych nadciśnieniem jest dalsze 30 procent, to jest 8,9 miliona. Zatrważające są liczby, które mówią, że połowa chorych z nadciśnieniem nie wie o tym, wśród tych, którzy wiedzą połowa się nie leczy. Należy więc, wzorem innych krajów wprowadzić obowiązek pomiaru ciśnienia krwi przy każdym badaniu lekarskim, niezależnie od rodzaju specjalizacji i wizycie w poradni. Leczenie nadciśnienia tętniczego konieczne jest również, gdy pacjent nie ma żadnych dolegliwości, a celem jest zapobieganie zawałom serca i udarom mózgu, które są powikłaniem, ale niekiedy pierwszym objawem nadciśnienia. Współczesne leki hipotensyjne są skuteczne, mało uciążliwe w stosowaniu, podawanie jeden raz dziennie i stosunkowo tanie.

Takie same schorzenia dotykają mężczyzn jak i kobiety?
Istnieją pewne różnice epidemiologiczne między mężczyznami a kobietami. Średnia życia kobiet jest o około 5 lat dłuższa, co wiąże się z ochronnym wpływem estrogenów na serce. Znaczenie ma również wyższy poziom dobrego cholesterolu HDL, który utrzymuje się u kobiet do 70 roku życia. Układ sercowo-naczyniowy wykazuję u kobiet pewne różnice: serce jest wyżej położone, średnio 50 gram lżejsze, naczynia wieńcowe węższe, inny profil hormonalny. Również takie czynniki ryzyka jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe i obciążający wywiad rodzinny częściej występują u kobiet z zawałami. Pomimo, że zawał u kobiet występuję średnio 7-10 lat później, to należy podkreślić, że czynniki ryzyka bardziej je obciążają, przebieg zawału jest cięższy, nietypowy, a ilość powikłań większa.

Polacy różnią się od mieszkańców innych krajów, czy kondycja serca w określonym wieku wygląda podobnie u mieszkańców w wielu państwach?
W latach 50-tych Światowa Organizacja Zdrowia przeprowadziła badania porównawcze w wielu krajach świata, które wykazały, że zapadalność i umieralność na choroby układu krążenia związane jest z różnicami w spożyciu tłuszczów i stężeniu cholesterolu we krwi. Badanie te spowodowały wdrożenie krajowych programów profilaktycznych z zaangażowaniem parlamentów, mediów, samorządów i służby zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Finlandii i Wielkiej Brytanii. Nasilone kampanie zachęcające do zdrowej diety i trybu życia oraz badań profilaktycznych zaowocowały spadkiem zachorowalności o około 5-8%. W Polsce takie działania są nieskoordynowane i o małym zasięgu. Przykładem może być Światowy Dzień Serca, który od wielu lat w Kielcach organizuje Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. Mimo naszych starań nadal w Polsce 52 procent ludzi umiera na schorzenia układu krążenia.

Panie Doktorze co najbardziej niekorzystnie wpływa na serce?
Czynniki ryzyka choroby wieńcowej zostały już dokładnie zdefiniowane. Najważniejsze to nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu, głównie "złego" - LDL i palenie papierosów. Jeżeli te czynniki występują łącznie to ryzyko wzrasta nie 3 razy, a 8 razy. Pozostałe czynniki to cukrzyca, otyłość i mała aktywność fizyczna. Podkreślić należy znaczenie wysiłku fizycznego w profilaktyce i leczeniu chorób serca oraz chorób metabolicznych cukrzycy i hiperlipidemii. Wielu lekarzy uważa, że regularny wysiłek fizyczny jest najbardziej skutecznym i dostępnym powszechnie lekiem XXI wieku. Trening fizyczny prowadzi do obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, redukcji tkanki tłuszczowej, poprawia gospodarkę węglowodanową i tłuszczową. Regularne ćwiczenia sprawiają, że serce pracuje wolniej i bardziej ekonomicznie, poprawia się funkcja śródbłonka i układu krzepnięcia. Według WHO brak regularnych ćwiczeń fizycznych jest przyczyną co najmniej 17 przewlekłych chorób, w tym również chorób nowotworowych jelita grubego, piersi, gruczołu krokowego, płuc i trzonu macicy , a także osteoporozy. W Polsce 50-60% osób dorosłych cechuje zbyt mała aktywność fizyczne, chociaż w ciągu ostatnich 10 lat systematycznie się zwiększa wskutek zdrowej mody na ruch. Tu muszę pochwalić mojego wspólnika doktora Kossaka, który brał udział w pierwszym Kieleckim Półmaratonie.

Jak wygląda kondycja serca osób starszych?
Serce starzeje się wraz z właścicielem. Z wiekiem zwiększa się ilość zaburzeń rytmu serca, wzrasta ciśnienie krwi, maleje także wydolność serca oceniana parametrami echokardiograficznymi. Czasem nawet kardiologowi trudno ocenić czy podawane dolegliwości są skutkiem wieku, czy to już choroba. Pacjent wymaga wtedy szczegółowych badań.

Aby serce było sprawne jak najdłużej trzeba głównie dbać o odpowiednią dietę i jak najwięcej ruchu?
Dietą zalecaną w profilaktyce chorób układu krążenia jest dieta śródziemnomorska, a od niedawna w naszej szerokości geograficznej wypiera ją dieta nordycka opracowana przez duńskich kardiologów. Jej zasadą jest stosownie produktów nieprzetworzonych z najbliższej okolicy. Zaleca się dużo roślin strączkowych, kapustnych, buraki, owoce leśne, jabłka, gruszki, pieczywo żytnie ziarniste, ryby, z mięsa indyk, chude, gotowane, przyrządzane bez tłuszczu. Ruch wskazany jest codziennie, najlepiej na świeżym powietrzu, przede wszystkim szybki marsz, bieg, pływanie, rower. Nie należy przekraczać tętna 120 na minutę, zaprzestać aktywności, gdy występuje duszność lub ból. Tutaj przydatny jest "test rozmowy". Jeżeli możemy swobodnie rozmawiać podczas wysiłku, to jest on odpowiedni, jeżeli nie, to za intensywny.

Jakie objawy powinny skłonić osobę starszą do wizyty u kardiologa?
Najważniejszy objaw to ból wieńcowy. Posiada on specyficzną charakterystykę: występuje podczas wysiłku fizycznego, trwa od 3 do 5 minut, ustępuje po zaprzestaniu wysiłku, zlokalizowany jest zamostkowo, promieniuje do szyi, ma najczęściej charakter dławienia lub pieczenia. Jeżeli trwa powyżej 15-20 minut i nie ustępuje po przyjęciu nitrogliceryny to należy wezwać pogotowie. To może być zawał. Inne ważne objawy do nasilone męczenie, duszność, obrzęki nóg, wysokie ciśnienie, uczucie arytmii, omdlenia. Te objawy sugerują chorobę serca i wymagają dokładnego badania

Panie Doktorze w skład profilaktyki u osób starszych powinno wchodzić wykonywanie regularnie badań, typu EKG, Echa Serca?
Profilaktycznie należy regularnie badać ciśnienie krwi, dokładnie przeprowadzić wywiad odnośnie dolegliwości, wykonać badanie fizykalne i ekg. Raz w roku należy wykonać badania krwi i echo serca

W przyszłości będzie coraz więcej schorzeń sercowo-naczyniowych?
Społeczeństwo się starzeje, a to wiąże się większą ilością chorych na serce. Statystyki mówią, że w populacji powyżej 70 roku życia odsetek dolegliwości i schorzeń kardiologicznych sięga 80 procent.

Jak Pan Doktor ocenia co jest największym postępem w leczeniu chorób serca?
Kamienie milowe w leczeniu chorób serca to kardiochirurgia, leczenie inwazyjne zawału serca, wszczepialne urządzenia jak stymulatory, defibrylatory i resynchronizacja, leczenie arytmii za pomocą ablacji i te nowoczesne metody stosujemy w Świętokrzyskim Centrum Kardiologii , jednej z najnowocześniejszych jednostek tego typu w Polsce, które miałem zaszczyt współtworzyć. A przyszłość to zapewne terapia genowa. W kardiologii ambulatoryjnej echokardiografia, badania wysiłkowe ekg i badania holterowskie, czyli tak zwana nieinwazyjna diagnostyka jest pakietem badań, które pozwalają na precyzyjną diagnostykę chorób serca. W naszej Poradni od kilku miesięcy wprowadziliśmy innowacyjną diagnostykę holterowską z ciągłym monitoringiem ekg przez system telefonii komórkowej. Pacjent nosi urządzenie wielkości smartfona, które on-line wysyła zapis pracy serca na platformę internetową. Zapis jest stale monitorowany przez Centrum Monitoringu w Warszawie oraz dostępny dla lekarza w naszej Poradni. Badanie jest dedykowane dla chorych, u których tradycyjny holter nic nie wykazał, gdyż badanie może trwać od 1 dnia do 14 dni. Sądzę, że tego typu badania telemedyczne, które pozwalają na interaktywny kontakt pacjent - lekarz w trakcie badania upowszechnią się u nas i być może będą też refundowane jak w innych krajach.

W czym Pan Doktor się specjalizuje, co lubi najbardziej leczyć?
Moja fascynacja w kardiologii to echokardiografia. Wprowadzona w latach 60-tych XX rozwija się nadal oferując coraz doskonalsze maszyny pozwalające zajrzeć do serca przez ścianę klatki piersiowej, rozpoznać chorobę, ocenić jej zaawansowanie, wybrać optymalna metodę leczenia i ocenić jego skuteczność. W roku 1985 firma Exbud zakupiła dla szpitala pierwszy w województwie echokardiograf. Ja rozpocząłem te badania i po stażu w Klinice w Wiedniu zostałem Kierownikiem pierwszej Pracowni Echokardiografii. Potem obroniłem doktorat w tej dziedzinie i tak do tak fascynacja trwa do dziś.

A jak Pan Doktor dba o swoje serce?
Staram się stosować dietę , uprawiam sport, narty, rower, tenis, spacery z psem po lesie, czasami kończę kolację lampką czerwonego wina, to też działa i patrzę na świat optymistycznie. Szklanka w połowie pełna też pomaga sercu, a pacjentów przyjmuję z uśmiechem.

Dziękuję za rozmowę.