Henrykowi Sienkiewiczowi – naród. Tajemnice Oblęgorka

Komitet jubileuszowy

Oblęgorek jest niewielką miejscowością usytuowaną około 18 kilometrów na północny zachód od Kielc, w gminie Strawczyn. W XVI wieku należał do zamożnego Hieronima Odrowąża. Na początku kolejnego stulecia został przejęty przez arystokratyczną rodzinę Tarłów, która miała swoją siedzibę w leżącym nieopodal Piekoszowie. Centralną częścią posiadłości stał się zbudowany na potrzeby polowań mały dworek myśliwski. Rozbiory oraz coraz trudniejsza sytuacja finansowa wielu rodzin magnackich, nie potrafiących odnaleźć się w wielkoprzemysłowej rzeczywistości pociągnęła za sobą olbrzymie zadłużenie. Skutkiem tego było poszukiwanie nowego właściciela. Stał się nim jeden z najbogatszych kielczan, rejent Mieczysław Halik. Niedługo jednak i on nosił się z zamiarem sprzedaży. Jeszcze przed nią dokonano pewnych zmian architektonicznych. Na jego życzenie dobudowano kolejny pawilon myśliwski. Następny zarządca majątkiem był nietypowy i niespodziewany. Stało się nim całe polskie społeczeństwo.

W 1897 roku zawiązał się, liczący 14 członków, komitet jubileuszowy 25-lecia pisarskiej twórczości Henryka Sienkiewicza. Na jego czele stanął biskup warszawski Kazimierz Ruszkiewicz. Do tego grona należeli także między innymi: przyjaciel pisarza, ceniony lekarz laryngolog Karol Benni oraz ważne osobistości – książęta Stefan Lubomirski oraz Michał Radziwiłł, hrabia Adam Krasiński oraz finansista i właściciel Domu Bankowego w Warszawie, Hipolit Wawelberg. Autor między innymi „Ogniem i mieczem” poprosił o przesunięcie wszelkich uroczystości. Powodem było zaangażowanie się w uczczenie 100. rocznicy urodzin Adama Mickiewicza. Pierwszym podarunkiem komitetu było popiersie twórcy wykonane przez Piusa Welońskiego, znanego rzeźbiarza, twórcy posągu ukazującego „Gladiatora”. Jednak na tym nie poprzestano.

Członkowie komitetu byli dobrze poinformowani, wiedzieli oni bowiem o tym, że Sienkiewicz poszukiwał od dłuższego czasu majątku w którym mógłby osiąść. Ze względu na lepsze możliwości publikacji (mniej rozbudowany aparat cenzury i kontroli oraz korzystniejsze warunki dla autorów) swoje zainteresowanie kierował przede wszystkim do Galicji (szczególnie w okolice Krakowa). W grudniu 1899 roku zdecydowano się na zamieszczeniu w prasie ogłoszenia o powszechnej i dobrowolnej zbiórce społecznej. Rozsyłano także listy z prośbami o wsparcie do najbogatszych ludzi. Kolejne spotkania komitetu odbywały się w domu Benniego w Warszawie. Było to o tyle istotne, że jego bywalcami byli przedstawiciele świata kultury, przemysłu i finansów. Co warte podkreślenia Oblęgorek nie był pierwszym celem. Rozważano zakup konkretnych kamienic w Warszawie lub zamku w Ojcowie. Ostatecznie udało się zebrać ponad 70 tysięcy rubli, co jak w ówczesnych warunkach było znaczącą sumą.

Do ostatecznej finalizacji zakupu doszło w lipcu 1900 roku. Wydaje się, że decydujący głos mógł mieć tutaj sam Sienkiewicz, bowiem wypowiadał się pochlebnie o oblęgorskim dworku. Stwierdził nawet, że jest jak najbardziej zwolennikiem jego nabycia. Wydano na niego ponad 50 tysięcy rubli. Pozostałą zebraną wśród społeczeństwa kwotę – 15 tysięcy przeznaczono na pozyskanie inwentarza żywego oraz narzędzi rolniczych potrzebnych do codziennych prac w posiadłości. Oblęgorek był mocno zapuszczony. Niemal natychmiast rozpoczęto prace budowlane, mające doprowadzić możliwości do użytkowania. Jeszcze w grudniu 1900 roku uroczyście wręczono Sienkiewiczowi akt własności.

Pierwszy raz, choć incognito, Sienkiewicz zwiedził dworek niecały rok później. Oficjalnie przybył do Oblęgorka w 1902 roku. Czekało go wspaniałe przywitanie już na dworcu kolejowym w Kielcach. Następnie udał się w interesującą podróż do nieodległego pałacyku. Na trasie przejazdu postawiono trzy bramy (w Miedzianej Górze, okolicach wsi Bugaj oraz na terenach należących do jego nowego przybytku), przy których witali go, chlebem i solą, zebrani goście. Pisarz sam urządził dworek w Oblęgorku lub przynajmniej miał nad wszystkim kontrolę.

Cudowne życie na wsi? Nic z tych rzeczy
Nie oznaczało to wspaniałego okresu w życiu Sienkiewicza. Remonty trwały i ciągle się przedłużały (między innymi z powodu rozpowszechniającej się w domu wilgoci, która pociągała za sobą pojawienie się pleśni). Różnego rodzaju prace budowlane były prowadzone jeszcze długo po przejęciu pałacyku. Dodatkowo pochłaniały one niemało środków finansowych. Dodatkowym problemem okazało się, obciążenie dworku licznymi długami, które musiano spłacić. Choć Sienkiewicz miał nadzieję na stałe związanie się z Oblęgorkiem to jednak mieszkanie w nim, szczególnie w okresie zimy oraz roztopów było praktycznie niemożliwe. Dla jego potrzeb wprowadzono kilka innowacyjnych rozwiązań (na przykład wybudowano most nad rzeką Bobrzą), to jednak utrudnienia komunikacyjne były znaczące. Szczególnie, że tereny te były dotykane przez różne niesprzyjające zjawiska atmosferyczne, które pociągały za sobą podtopienia, a nawet powodzie. Przenosił się wówczas do Warszawy, a Oblęgorek stanowił letnią rezydencję pisarza, w której bywał regularnie, praktycznie co roku. Jednak po rewolucji 1905 roku zdecydowanie wzrosła skala przestępstw i napadów rabunkowych, także na dwory stąd też ograniczono przyjazdy na wieś. Co ciekawe wtedy, kiedy nie mieszkał w nim Sienkiewicz, Oblęgorek był dostępny dla zainteresowanych zwiedzających.

Na początku XX wieku życie na wsi wcale nie było sielanką. Dawno bowiem skończyły się czasy, kiedy można było z posiadania ziemi wyżyć. Oblęgorek pochłaniał bardzo dużo środków finansowych.

Sienkiewicz był także zaangażowany w lokalną działalność społeczną. Dzięki jego wsparciu finansowemu i organizacyjnemu w 1908 roku powstała szkoła dla miejscowych dzieci oraz ochronka (miejsce przeznaczone dla najmłodszych z najbiedniejszych i często patologicznych rodzin). W zakresie pomocy dla polskiego społeczeństwa pisarz mógł liczyć na pomoc księdza Teodora Jankowskiego, proboszcza parafii z pobliskiej wsi Chełmce.

Kiedy w pałacyku przebywał Sienkiewicz, do jego posiadłości zjeżdżali liczni goście. Byli wśród nich między innymi: Karol Potkański (historyk), Franciszek Ejsmond (malarz) oraz Jeremiasz Curtin (tłumacz dzieł pisarza na język angielski). Mimo to pisarz dość szybko poczuł się „wypalony” i zmęczony brakiem znajomych. Oblęgorek był jednak na tyle mały, że nie mógł pomieścić wszystkich przedmiotów i dzieł sztuki. Sienkiewicz przywykł do intensywnego życia, a tego na wsi wyraźnie brakowało. Mimo to z czuł się związany z nową własnością, przypominającą mu zapewne jego rodzinny dom. Cenił ziemię kielecką za powietrze „prawie jak górskie” oraz piękne i malownicze położenie. W 1914 roku, pisarz został zmuszony do zaprzestania odwiedzin dworku. Było to spowodowane ucieczką przed pierwszą wojną światową. Przeniósł się do Szwajcarii, gdzie zmarł w listopadzie 1916 roku.

Po śmierci pisarza czyli trudne chwile pałacyku
Po wyjeździe, a następnie śmierci pisarza Oblęgorek opustoszał. Już w 1917 roku zamieszkała w nim żona Henryka Sienkiewicza, Maria z Babskich. W 1925 roku wyjechała do Krakowa, a w „darze narodu” zamieszkał syn wybitnego autora – Henryk Józef. Po wybuchu drugiej wojny światowej dla majątku nastały ciężkie czasy. Stanowił on miejsce schronienia dla lokalnych grup partyzanckich między innymi majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala” oraz Zbigniewa Kruszelnickiego „Wilka”.

Za pomoc udzielaną partyzantom na rodzinę Sienkiewiczów spadły niemałe kłopoty. Henryk Józef był kilkakrotnie aresztowany. Na szczęście dla niego nie spotykało się to z większymi reperkusjami. Po „wyzwoleniu” Kielecczyzny w 1945 roku, Oblęgorek został zaanektowany na potrzeby stacjonujących w okolicy oddziałów Armii Czerwonej. Rodzina została zmuszona do zamieszkania w Kielcach. Kilka miesięcy później, w wyniku reformy rolnej przekazano jedynie fragment ziemi rodzinie pisarza. Dwa lata po zakończeniu wojny istniała tam fundacja imienia Henryka Sienkiewicza pomagająca ubogiej młodzieży na studiach wyższych. Rozwiązano ją w 1952 roku. Do 1949, mieszkańcy pałacyku w Oblęgorku dzielili się miejscem z Państwową Hurtownią i Wytwórnią Preparatów Ziołowych. W okresie tym miejsce zostało zrujnowane, w pokojach przebywał inwentarz żywy, z reszty uczyniono magazyny na wyprodukowane towary.

Dworek był w tak złym stanie, że zdecydowano się oddać całość na rzecz państwa pod warunkiem utworzenia w nim muzeum. Decyzję taką zaakceptowało Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1957 roku. Pomimo problemów wynikających z braku funduszy oraz niechęć instytucji państwowych w przejęciu na siebie obowiązków wynikających z wyrestaurowania pałacyku, rok później oficjalnie otwarto placówkę. Obecnie jest oddziałem Muzeum Narodowego w Kielcach.

2016 – rok Henryka Sienkiewicza

W grudniu 2015 roku Sejm zdecydował, że 2016 będzie rokiem Sienkiewiczowskim. W tym roku przypada zarówno 170. rocznica urodzin, jak i 100. rocznica śmierci wybitnego pisarza. Natomiast 120 lat temu zakończył się pierwodruk „Quo vadis”. Do dziś przez wielu uważanej za najsławniejszą polską powieść. W przyjętej przez polski parlament uchwale podkreślono przede wszystkim wysiłki Henryka Sienkiewicza na rzecz odzyskania niepodległości, podtrzymania ducha narodowego oraz działalność społeczną.