105 lat temu odzyskaliśmy niepodległość. Jak wyglądały pierwsze lata wolności na ziemi buskiej?

Dużą rolę w krzewieniu postaw patriotycznych i niepodległościowych na ziemi buskiej odgrywał szanowany przez mieszkańców Hilary Malewski z Jarosławic, który wszedł w skład miejscowego aparatu werbunkowego Polskiej Organizacji Wojskowej.

Odrodzenie się niepodległej Polski sprawiło, że partie polityczne mogły podjąć swobodną działalność. Ugrupowania podejmowały szerszą agitację jedynie przed kampaniami wyborczymi. W 1922 roku szczególną aktywność w ówczesnym powiecie stopnickim przejawiało lewicowe Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”.

Stronnictwo […] podniosło głowę i rośnie w siłę dzięki temu, że rozporządza w powiecie kilku ludźmi bardzo ruchliwymi, którzy hasłami skrajnie radykalnymi starają się na każdym kroku pozyskać ludność i zjednać sobie stronników – pisano w raporcie sytuacyjnym z 1922 roku. Jego działalność oceniana była jednak bardzo krytycznie, często sprzecznej z interesem kraju.

Stronnictwo to nie wykazuje żadnego kierunku prac podjętych w duchu przychylnym dla budowy i normowania się stosunków wewnętrznych Państwa, gdyż słysząc poruszane hasła wpływa tylko na wyrobienie się niechęci i brak zaufania do rządu wśród i tak nieuświadomionych warstw – charakteryzowano sytuację w 1922 roku. Dzięki skutecznej propagandzie zyskiwało ono zwolenników kosztem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” oraz partii prawicowych.
Praktycznie żadnej działalności w powiecie stopnickim nie przejawiała Polska Partia Socjalistyczna. Jak wyjaśniano, przede wszystkim ze względu na brak rozbudowanego przemysłu i nielicznych robotników. Podobnie wyglądała sytuacja z ugrupowaniami prawicowymi, aktywnymi jedynie w okresie przedwyborczym.

Mieszkańcy powiatu stopnickiego, mimo licznych perturbacji, nie zapominali o niesieniu pomocy w innych częściach kraju. Dotyczyło to szczególnie terenów dotkniętych wojną z bolszewikami oraz walk o polski Śląsk.

Dawano zboże, konie, opodatkowano się dobrowolnie, znoszono srebro i złoto […]. Podczas niedawnej akcji na rzecz Górnego Śląska, która to bez wytężonej agitacji dała jeden milion marek zebranych w ciągu jednego tygodnia – opisywano wyczyn społeczeństwa ziemi buskiej w 1920 roku.

O bezpieczeństwo mieszkańców ziemi buskiej dbała nie tylko policja, ale również straż ogniowa. Wśród powodów pojawienia się ognia podawano najczęściej zaprószenie lub użycie wadliwych materiałów przy budowie domów. Dochodziło również do podpaleń. Jedno z poważniejszych w powiecie stopnickim miał miejsce w Solcu-Zdroju, gdzie rozprzestrzenił się na lokalny zakład kąpielowy.
W 1920 roku praca policji w powiecie pozostawała wiele do życzenia. Zarzuty wobec policji kierowane były nie tylko ze strony pracowników starostwa, ale również ludności. – Ogólnie podnoszony zarzut, że jest leniwa, przekupna, że patrzy pobłażliwie na szmugiel i paskarstwo oraz że przy załatwianiu czynności dla ludzi nie jest bezinteresowna – pisano w raporcie. Nie mylono się pisząc tak krytycznie o działalności lokalnej policji.

W nocy z 29 lutego na 1 marca 1920 roku zdarzył się zuchwały napad bandytów na młyn koło Stopnicy, przy czym oprócz rabunku ofiarą padło dwoje dzieci […]. Policjanci, którzy zamiast na drogach odbywali patrol siedząc w młynie, zostali rozbrojeni, karabiny im zabrane, sami policjanci wraz z innymi domownikami zapędzeni do piwnicy i w niej zamknięci. Bandyci zbiegli bez śladu – pisano w raporcie na temat bezpieczeństwa powiatu stopnickiego w 1920 roku. Dopiero 1922 rok przyniósł korzystne zmiany w zakresie bezpieczeństwa mieszkańców powiatu. Szczególna w tym zasługa znaczniej sprawniej działających organów policji. Choć działała skuteczniej niż w poprzednim okresie, nadal miano do niej wiele zastrzeżeń. Wskazywano, że policjanci nie mogący utrzymać się z pensji szukają dodatkowych, nie zawsze legalnych, źródeł dochodu.

Sytuacja w samym Busku-Zdroju w ocenie władz powiatowych nie była najlepsza.

Samorząd miejski cechuje w dalszym ciągu martwica i brak inicjatywy. Miasteczko z brukami pełnymi wybojów, nieskanalizowane, bez oświetlenia, rzadko kiedy czyszczone, pozbawione mieszkań przedstawia smutny typ miasteczka w Polsce – oceniano w 1920 roku stolicę ówczesnego powiatu stopnickiego.
Starostwo meldowało ponadto, że problematyczne jest zachowanie niektórych sędziów, którzy wypuszczają oskarżonych na wolność. Takie zachowanie mogło nieść ze sobą spore zagrożenie.

Ważny ten bowiem czynnik umożliwiający podupadłe etycznie skutkiem wojny społeczeństwo, jakim jest stosowanie kar przewidzianych za przestępstwa w najdrobniejszych choćby wypadkach […], łatwo może stracić na swej wartości, wręcz przeciwnie wywołując wrażenie, że wymiar sprawiedliwości nie dosięgnie ich z chwilą, kiedy przestępca nie będzie ujęty na gorącym uczynku i zdoła usunąć ze swej osoby podejrzenie niszcząc wszelkie dowody winy przeciwko niemu – pisano w raporcie o sytuacji w powiecie stopnickim.
W 1922 roku w powiecie stopnickim skutecznie już radzono sobie z problemem zniszczeń wojennych.

Sprawa odbudowy w powiecie przedstawia się pomyślnie. Pogorzelcy wojenni prawie wszyscy już otrzymali budulec na rachunek skarbu państwa i odbudowali się […]. Niezałatwionych, a więc narzekających na ruinę i brak pomocy nie spotyka się – stwierdzono w jednym ze sprawozdań sytuacyjnych przygotowanych przez starostwo powiatowe.

Więcej trudności sprawiała skuteczna walka z groźnymi chorobami zakaźnymi. W 1919 roku w powiecie stopnickim przybywało miesięcznie 400-600 osób, u których stwierdzono tyfus plamisty. W kolejnym roku było to już „tylko” ponad 200 przypadków. W ówczesnym powiecie stopnickim działały dwa niewielkie szpitale – w Stopnicy oraz Chmielniku [obecnie powiat kielecki]. Wszyscy, u których podejrzewano choroby zakaźne, szczególnie dużo zachorowań stwierdzono na czerwonkę, dur brzuszny oraz ospę, odsyłani byli do tych miejscowości. W Busku choroby zakaźne miały szczególnie łatwą możliwość rozprzestrzeniania się. Liczni kuracjusze przybywający do miasteczka przenosili ze sobą również groźne wirusy i bakterie. W ten sposób wybuchła w czerwcu 1922 roku epidemia szkarlatyny, która zaczęła się przebywającej na leczeniu mieszkanki Sosnowca. – Kuracjusze przybyli z dziećmi byli przerażeni i chcieli wyjeżdżać – pisano raporcie. W tym samy roku sejmik powiatowy zgodził się na budowę szpitala w Busku – Jednak ze względu kolosalne fundusze, jakie będą potrzebne, nie prędko dojdzie do skutku – stwierdzono w raporcie z 1922 roku.
Szczególnie zasługi dla odbudowy powiatu stopnickiego po I wojnie światowej miała lokalna inteligencja, w tym między innymi nauczyciele.

W tej warstwie spotyka się nie tylko lojalne usposobienie względem państwa, ale przejęcie się całym sercem jego potrzebami i podchwytywanie na każdym kroku zdrowie myśli, mogącej przynieść pożytek powszechny – pisano w raporcie starostwa powiatowego w Busku-Zdroju. Przedstawiciele inteligencji dbali o rozwój straży ogniowych w regionie, wspierali inicjatywy państwowe, wspomagali repatriantów oraz angażowali się w utrzymanie grobów poległych w trakcie walk o niepodległość.
W 1920 roku pojawił się w powiecie problem braku zboża. W 1922 roku sytuacja aprowizacyjna powiatu stopnickiego przedstawiała się już bardzo dobrze. Żywności było na tyle dużo, że nawet wywożono ją do ościennych powiatów.
Według raportów stopnickiego starostwa powiatowego najtrudniejszym problemem do rozwiązania pozostała odbudowa i naprawa szlaków komunikacyjnych.

-Pogarszający się z każdym dniem stan dróg tutejszego powiatu przedstawia się tak alarmując, że bez zastosowania nadzwyczajnych wysiłków pracy i środków pieniężnych przestaną istnieć jako drogi bite – alarmowało starostwo w 1922 roku.
Jak wyglądało życie mieszkańców Buska-Zdroju po odzyskaniu przez Polskę niepodległości?

- Miasto posiada 325 budynków mieszkalnych, z czego 125 budynków jest murowanych […]. Ulic miasto posiada 6, na których są urządzone chodniki częściowo zaś wyłożone płytami kamiennymi i znajdują się w stanie kiepskim […]. Ulice, jak i rynek oświetla się lampami naftowymi […]. Na miejskim rynku wybudowany został przed wojną budynek murowany, w którym mieści się 7 hal targowych. Połowa rynku jest wybrukowana […]. Pośrodku rynku znajduje się ogród spacerowy […]. Wodociągów, kanalizacji, łaźni, ani wanien miasto nie posiada – charakteryzowano stolicę powiatu stopnickiego w 1922 roku.