Andrzejki - kiedyś wróżby, dziś zabawa

Andrzejkowe lanie wosku

Andrzejkowe lanie wosku

Lanie wosku przez dziurkę od klucza to najpopularniejsza andrzejkowa wróżba. Dawniej lano ołów (szczególnie ceniony był ten ze starych okiennic kościelnych), ale wosk jest wygodniejszy w użyciu. Ołów symbolizował trwały związek, nierozerwalne połączenie. Wosk był kiedyś bardziej cenny niż teraz. Pochodził przecież od pszczół, świętych stworzeń, a świece lane z wosku uświetniały kościelne i rodzinne uroczystości.

Wróżby z wosku dotyczyły miłości i pomyślności w nadchodzącym roku. Przelewanie wosku przez ucho od klucza utrudniało, ale i wzmacniało wróżebną moc zabawy. Klucz jest w tej wróżbie symbolem tajemnicy, ale i płodności - zamyka lub otwiera wszelkie sekrety i tajemnice. Wyniki poznawało się, oglądając woskową płaskorzeźbę lub jej cień na ścianie. Można dopatrywać się wyglądu przyszłego partnera, atrybutów jego zawodu lub kraju, z jakiego pochodzi. Wystarczy uruchomić wyobraźnię, a cienie zaczną same mówić. Z kształtu lanego wosku można również odczytać, jaki zawód jest nam przeznaczony.

Co wyczytamy z lanego wosku?
* postać mężczyzny lub serce - w niedługim czasie spełni się twoje marzenie o miłości,
* rycerz lub jeździec na koniu - wyjdziesz za mąż lub zakochasz się w wojskowym, dla chłopaka oznacza to, że będzie w przyszłości pracował w służbach mundurowych,
* gwiazda - zdobycie majątku i szczęśliwe życie,
* kwiat - czeka cię przyjemna niespodzianka,
* pierścień - zaręczyny lub wyrażenie zgody na chodzenie z chłopakiem, który to zaproponuje,
* pies, kot - nie decyduj się pochopnie na nowy związek uczuciowy,
* sowa, lis, zawalony dom - narażenie na niebezpieczeństwo,
* jabłko - symbol życia, zdrowia i mądrości,
* most - zbuduj most i pójdź na kompromis,
* małpa - dwuznaczna sytuacja, fałszywy przyjaciel,
* pszczoła - wytrwała praca, która przyniesie sukces.
Jeśli w misce z wodą oprócz dużych figur znalazło się dużo okrągłych kropelek, to mówi nam o pieniądzach, tak więc im jest ich więcej, tym lepiej.

Jeszcze do niedawna wigilia świętego Andrzeja była świętem zarezerwowanym wyłącznie dla panien. Dziś tradycja ta łamana jest nagminnie i lanie wosku zastępuje wyjście do klubu lub zabawa w domu, ale już bez wróżenia.
Andrzejki od zawsze kojarzone były z czasem wróżb i przepowiadania sobie przyszłości.

- Święta andrzejkowe mają bardzo bogatą tradycję. Już w 1557 roku w pisanych źródłach pojawiły się pierwsze wzmianki o wróżbach - mówi Aneta Bąk, starszy kustosz Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. - Panowie swój wieczór wróżb mają w wigilię świętej Katarzyny, czyli 24 listopada. Panny natomiast - 30 listopada, w wigilię świętego Andrzeja - wyjaśnia nasza rozmówczyni.

- Panowie wkładali wieczorem pod poduszkę karteczki z imionami, żeby nad ranem wyciągnąć jedną z nich. Imię, które na niej widniało, miało należeć do przyszłej oblubienicy. Najpopularniejszą jednak wróżbą było lanie wosku przez dziurkę od klucza. Cień zastygłej w wodzie formy oglądano na ścianie odgadywano kształt - opowiada Aneta Bąk.

W wigilię świętego Andrzeja wkładano pod talerzyki na stole: listek, kwiatek, czepek i koronkę. Panna, która wyciągnęła czepek, rychło miała wyjść za mąż, ta, która wydobyła koronę, miała iść do klasztoru, a te, które wyciągnęły listek i kwiatek, miały jeszcze długo być pannami.
Do ciekawszych wróżb, które dzisiaj są już zapomniane, należało toczenie kulek z tłuszczu. Szybkie zamążpójście czekało tę pannę, do której pierwszej podbiegł pies i zjadł kulkę.

SZCZEGÓLNY MOMENT

Nie bez powodu oba wieczory przypadały na listopad.
- Dawniej koniec listopada to był ostatni moment, kiedy można było przed adwentem wejść w związek małżeński i bardzo często na ten właśnie czas planowano wesela. 30 listopada, w wigilię świętego Andrzeja kończył się rok kościelny - tłumaczy nasza rozmówczyni.

Ale listopad to też bardzo szczególny czas w naszej kulturze, kiedy nasilona jest łączność ze zmarłymi. Jak wierzono, to właśnie ich duchy podpowiadają rozwiązanie wróżb.

Teraz dni poprzedzające 30 listopada to przede wszystkim czas zabawy. Kiedyś poświęcano je wyłącznie na przepowiadanie przyszłości. Chciały ją poznać zwłaszcza panny, by dowiedzieć się, czy pisane im jest zamążpójście i kiedy. Wróżby miały odpowiadać nawet na pytania o imię przyszłego małżonka. Tego można było się dowiedzieć w bardzo prosty sposób.

- Andrzejkowa tradycja powoli wraca. Był taki czas, gdy była ona bardzo niemodna, ale teraz wracają do łask wszelkie wróżby. Widać to nawet po lokalach, które organizują zabawy z laniem wosku czy układaniem butów - mówi Aneta Bąk.

ANDRZEJKI KOMERCYJNE

Jednak forma współczesnych andrzejek jest zupełnie inna niż tych sprzed choćby kilkunastu lat. Dziś to głównie święto komercyjne, pozbawione swojej symboliki.
- Wróżby miały wymiar domowy, bardziej intymny, odbywały się w gronie bliskich osób. Kiedyś dużo więcej czasu spędzaliśmy z rodziną. Mało było miejsc publicznych, w których wróżby, odarte z tej intymności, przestają mieć rację bytu - wyjaśnia socjolog Andrzej Kościołek. - Jeśli się wróży, lepiej rozmawiać o tym w gronie najbliższych, a nie osób, których nie znamy - dodaje.

Lokale prześcigają się w pomysłach i proponowanych atrakcjach, zapraszając na swoje imprezy wróżki, dekorując sale czy organizując koncerty. Ale niewiele ma to wspólnego z prawdziwą andrzejkową tradycją, bo teraz to kolejne komercyjne święto.

- Młodsze pokolenie jest bardziej zglobalizowane, wybiera zabawy nietradycyjne, bardziej uniwersalne, nietypowe dla naszego kręgu kulturowego. Obecne zabawy są prostsze, pozbawione znaczenia i głębszych treści i nie wymagają zaangażowania. Nie zmuszają też do zastanawiania się nad pewnymi symbolami - mówi Andrzej Kościołek.