Harcerki w obronie Ostrowca. Mniej znany epizod września 1939 roku. Zobacz zdjęcia

Harcerze wykazali się niezwykłym oddaniem już w latach 1914-1918 podczas I wojny światowej, a następnie w trakcie walk o granice. Józef Piłsudski mówił do nich:

Już w latach niewoli przygotowaliście się do służby Ojczyźnie. Uwierzywszy w tę prawdę, że tylko silny i zdrowy, przygotowany odpowiednio naród zdolny jest podjąć zwycięsko zbrojną walkę o niepodległość. Poczęliście z całym entuzjazmem młodości zaprawiać swe ciała do trudów życia, ćwiczyć się w rzemiośle dla ofiarnej gotowości do czynu

W kolejnych latach harcerze zaangażowali się również w budowę niepodległego państwa polskiego. Niestety, tragiczne wydarzenia 1939 roku przerwały marzenia młodego pokolenia Polaków.

Najważniejsze przygotowania – do pełnienia funkcji w okresie wojny – harcerze przeprowadzili jeszcze przed wrześniem 1939 r. W tym celu powołano Pogotowie Wojenne Harcerek, a kilka miesięcy później utworzono Pogotowie Wojenne Harcerzy. „Harcerstwo przygotowywało się do niesienia pomocy w razie wojny. [Organizowano] obozy szkoleniowe w lipcu i sierpniu poprzedzającym wojnę, kursy przeciwlotnicze, samarytańskie” – wspominała Elżbieta Gargul z Ostrowca Świętokrzyskiego.

Strukturami kobiecymi pogotowia kierowała. Józefina Łapińska. Ich zasadniczym zadaniem było przygotowanie do pełnienia różnych funkcji na wypadek wybuchu wojny. „Była to przede wszystkim służba dziecku, łączności, przydatności gospodarcze, np. kucharki, samarytanka i inne, w zależności od potrzeb – jak najwięcej. Akcja ta ogromnie ożywiła życie drużyn. Sytuacja Polski staje się coraz groźniejsza. Poczynania drużyn coraz bardziej świadome celu” – pisała po latach Bogusława Janusz, która zapisała się niezwykłym oddaniem w okresie walk obronnych o Ostrowiec Świętokrzyski.

Praca na rzecz ojczyzny wymagała dużego zaangażowania, Pogotowie pracowało przez całą dobę. Wiele harcerek wspominało, że w sierpniu 1939 roku przygotowywało się na wypadek niemieckiego ataku. Brały czynny udział „w kopaniu rowów ochronnych przeciwlotniczych na terenie placów […], dopilnowaniu przerzedzania parkanów przyulicznych, dla ewentualnego zwiększenia przewiewu przy przewidywanym bombardowaniu gazowym […], rozklejaniu ogłoszeń mobilizacyjnych i instrukcji dotyczących obrony cywilnej”. „Ostre” Pogotowie Wojenne Harcerek w Ostrowcu Świętokrzyskim zostało wprowadzone 22 sierpnia 1939 r. Istotną rolę w jego działalności zaczęła odgrywać wspomniana już wcześniej Bogusława Janusz.

W razie wybuchu wojny Ostrowiec Świętokrzyski, podobnie jak Końskie i Kielce, stanowić miał rejon koncentracji odwodów Armii „Prusy” pod dowództwem generała Stanisława Skwarczyńskiego. Szybka ofensywa niemiecka uniemożliwiła jednak zajęcia ustalonych wcześniej pozycji. Opanowanie Ostrowca Świętokrzyskiego stanowiło dla Wehrmachtu istotne zagadnienie, umożliwiało bowiem odcięcie Polaków od przepraw na Wiśle. Obroną miasta dowodził komendant miejscowej Rejonowej Komendy Uzupełnień, kapitan rezerwy Adam Duda. Wśród obrońców znaleźli się członkowie Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Związku Strzeleckiego oraz robotnicy z Zakładów Ostrowieckich. Już 2 września 1939 r. zbombardowany został miejscowy dworzec kolejowy. W kolejnych dniach nastąpiły przerwy w dostawach prądu, a mieszkańcy masowo wykupywali produkty żywnościowe ze sklepów. W obliczu postępującej ofensywy niemieckiej wielu ostrowczan ratowało się ucieczką z miasta.

Dnia 6 września 1939 r. władze policyjne oraz administracyjne opuściły Ostrowiec Świętokrzyski. Nad bezpieczeństwem mieszkańców miasta czuwała Obywatelska Straż Bezpieczeństwa. Z godziny na godzinę sytuacja stawała się jednak coraz bardziej dramatyczna. Niemcy zaatakowali miasto 7 września 1939 r. i dokładnie tak jak planowali, czyli od strony Opatowa. Następna ofensywa nadeszła kolejnego dnia rankiem – od drogi prowadzącej do Bielin oraz wzdłuż stacji kolejowej Boksycka. W wyniku walk zginęło kilku polskich żołnierzy, a reszta, przedzierając się przez rzekę Kamienną, wycofała się w kierunku wschodnim.

„W momencie wybuchu wojny byłyśmy dumne z powierzonych nam funkcji, stanęłyśmy do pracy przekonane o szybkim naszym zwycięstwie” – wspominała Klementyna Popiwniak-Gburek, jedna z członkiń Kieleckiej Chorągwi Harcerek ZHP. Po 1 września do zadań pogotowia należało między innymi informowanie mieszkańców o nalotach oraz pomoc w opiece nad rannymi. Wszędzie gdzie istniała taka potrzeba harcerki przystąpiły do ścisłej współpracy z władzami cywilnymi i wojskowymi. Nie inaczej wyglądała sytuacja w Ostrowcu Świętokrzyskim. W mieście wszystko było już przygotowane i działało sprawnie od kilku dni.

We wrześniu 1939 roku wzywano polską młodzież do podjęcia trudu obrony ojczyzny:

Harcerze! Obejmujecie służbę pogotowia harcerskiego… Każdy staje na wyznaczonym stanowisku. Macie zużyć te umiejętności, które zdobywaliście przez wiele lat harcerskiego i harcerskich ćwiczeń. Gdy wasi braci stają do służby żołnierskiej, wówczas wszyscy pozostali wytężą wszystkie siły, aby zastąpić ich i spełnić tę służbę, którą dla Polski w tej chwili wykonać trzeba. Wierzę, że Prawo Harcerskie i złożone przyrzeczenie będzie Wam myślą przewodnią. Wierzę, że godnie będziecie kontynuować tradycje polskiej służby skautowskiej, w której poprzednicy Wasi, żadnego trudu, ani nawet życia nie szczędzili…

Na efekt nie trzeba było długo czekać. „Organizujemy na dworcu kolejowym Ostrowiec Świętokrzyski punkt żywnościowy dla transportów wojskowych i podróżnych cywilnych oraz służbę sanitarno-medyczną na wypadek udzielenia pierwszej pomocy” – pisała w swoich wspomnieniach Bogusława Janusz. Kuchnię polową zbudowano z materiałów dostarczonych przez właścicieli cegielni i Zakładów Ostrowieckich. Gotowano na niej herbatę i kawę dla przemieszczających się polskich jednostek wojskowych. Harcerki dystrybuowały bezpłatnie chleb, wędlinę, papierosy oraz lekarstwa i środki opatrunkowe, które przekazali właściciele okolicznych sklepów i aptek. Po pierwszych bombardowaniach ostrowieckie skautki z narażeniem własnego życia włączyły się w ratowanie poszkodowanych, a wśród spieszących z pomocą na miejskim dworcu były niespełna 10–letnie dzieci. Pamiętający bombardowania dworca kolejowego ostrowczanie z wielkim uznaniem wspominają ofiarność harcerzy w czasie kolejnych dni.

Wkroczenie jednostek niemieckich do Ostrowca Świętokrzyskiego przyniosło kres działalności Pogotowia Wojennego Harcerek. Choć przegrana wojna obronna spowodowała koniec legalnej aktywności młodzieży skautowskiej, 27 września 1939 r. zainicjowana została działalność w podziemiu. W tym samym bowiem dniu, kiedy powstała Służba Zwycięstwu Polski, utworzono również konspiracyjną organizację harcerską, która przyjęła kryptonim „Szare Szeregi”. Ostrowiecka harcerka Bogusława Janusz, żegnając się ze swymi koleżankami podkreślała, że chociaż obrona kraju nie powiodła się, to służba dla umiłowanej ojczyzny się nie skończyła. Sama była przykładem niezłomnej bohaterki walczącej o niepodległą Polskę w ramach konspiracyjnej organizacji harcerskiej, a od 1943 r. w szeregach Armii Krajowej.