Skarby historii są w Książnicach pod ziemią

Niszowy grób szkieletowy z okresu kultury złockiej, sprzed około 5 tysięcy lat – to największe odkrycie tegorocznych badań archeologicznych w Książnicach. Mała miejscowość koło Pacanowa kryje pod ziemią niezwykłe skarby historii. Spośród odkrytych w Polsce „złockich” grobów niszowych – te z Książnic należą do najlepiej zachowanych.

Archeolodzy prowadzą tutaj wykopaliska od 15 lat. Podczas tegorocznej, trwającej 21 dni, ekspedycji sprawdzają, co kryje się pod ziemią na obszarze o powierzchni 1 ara.

Groby są pod ziemią

– To praca wymagająca czasu, cierpliwości i precyzji. Siedem dni trzeba poświęcić na wykop, potem jeden dzień na odsłonięcie grobu – mówi prowadzący ekspedycję Stanisław Wilk, doktorant Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Pochodzi z Jeleniej Góry, tam pracował w Muzeum Karkonoskim. Pracował w ekspedycjach wykopaliskowych na Dolnym Śląsku, w Małopolsce. Do Książnic przyjechał po raz pierwszy w 2001 roku. Miał „archeologicznego nosa” – właśnie Stanisław Wilk wyznaczył do badań miejsce w rejonie Pacanowa. Prowadzone tu przez lata wykopaliska przyniosły sensacyjne odkrycia.

Książnice – w nomenklaturze archeologów – zaliczane są do wąskiego kręgu stanowisk z neolitu i wczesnej epoki brązu. Tutaj, na jednym wzgórzu, kilka różnych ludów, począwszy od społeczności kultury lubelsko-wo­łyńskiej, zakładało przez wieki osady i cmentarzyska. Najcenniejsze znaleziska znajdują się na stanowisku archeologicznym numer 2.

Złocki znak firmowy

W tegorocznej, sierpniowej ekspedycji bierze udział dziesięć osób. Stanisław Wilk, doktor Barbara Witkowska z Instytutu Archeologii_(specjalistka kultury złockiej), studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także wolontariusze z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Najbardziej znaczące znalezisko to ni­szowy grób szkieletowy, najprawdopodobniej kobiecy, z okresu kultury złockiej. Z bogatym wyposażeniem. Znajduje się tam dziewięć pięknie zdobionych naczyń – z charakterystycznym dla kultury złockiej ornamentem falistych i poziomych odcisków sznura. Ten „złocki znak firmowy” widać na szyjce i brzuścach przedmiotów.

W odkrytym właśnie niszowym grobie w Książnicach znajduje się szkielet człowieka. Ułożony na lewym boku, z podkurczonymi nogami i cza­szką skierowaną na południe. Wokół głowy – dziewięć wypalonych naczyń ze sznurowym ornamentem. Do grobu prowadzi wydrążona pionowa studnia. Całość – pionowe wejście i pozioma jama grobowa z ciałem zmarłej osoby – ma kształt litery „L”. Już po pochówku studnia została zasypana kamieniami.

Grób ten znajduje się w strefie, gdzie – zdaniem archeologów – chowano ówczesną elitę. Przemawia za tym wyposażenie: rzadko wtedy spotykane w Polsce przedmioty z miedzi, biżuteria, masywne wyroby krzemienne. Cmentarzysko neolityczne w Książnicach ma wyraźny układ binarny: osobne miejsce pochówku dla mężczyzn, osobne dla kobiet. Badacze natknęli się również na osobne pola grzebalne, gdzie pochówki były znacznie uboższe; wyposażone tylko w naczynia gliniane czy krzemienie.

Wykopaliska to pierwszy etap działań archeologów. Po zakończeniu eks­pedycji i sporządzeniu dokumentacji znalezione pod ziemią skarby historii przewożone są do Krakowa. Tam zostaną przeprowadzone szczegółowe badania w oparciu o źródła naukowe, zapisy kronikarzy. Kieruje nimi archeo­log, doktor Anita Szczepanek, która zajmuje się Książnicami.

Książnicka Księżniczka

Kultura złocka – to lokalna kultura archeologiczna późnoneolityczna, datowana na okres 3000 – 2800 lat przed Chrystusem. Rozwijała się na terenie północno-wschodniej części Wyżyny Małopolskiej, także w rejonie Sandomierza. Książnice uznawane są przez archeologów za jedno z najbogatszych cmentarzysk wczesnych rolników. To długo zasiedlana osada pradziejowa w Polsce.

Do tej pory, w ciągu 15 lat archeolodzy przebadali w Książnicach teren o powierzchni 30 arów. W 2006 roku natrafili na leżącą w grobie pomalowaną czaszkę. Dwa lata później odkryli bogato wyposażony grób małego dziecka i młodej kobiety, którą nazwali... książnicką Księżniczką. Archeolodzy odkopali także niszę grobową – zbiorowy, neolityczny pochówek dziewięciu osób. Na początku tej dekady udało się odnaleźć pierwszy w Polsce grób kultury złockiej, uznany za ciałopalny. W jednej z jam na terenie osady znajdował się szkielet młodego jelenia; w innej – psa.