W Chmielniku przełamali stereotyp Polaka-antysemity

Zdaniem słuchaczy, prelegentów oraz organizatorów, debata pomogła w sposób merytoryczny i rzeczowy przeciwstawić się, wciąż jeszcze powszechnemu w przestrzeni publicznej, nieprawdziwemu wizerunkowi Polaka – uczestnika mordów na Żydach w latach II wojny światowej.

Przed rozpoczęciem obrad, burmistrz Chmielnika Paweł Wójcik uzasadnił decyzję o organizacji dyskusji w gronie badaczy i naukowców. – Naszą konferencją chcemy się włączyć w nurt przedstawiania piękna i heroiczności postaw Polaków. Ich najtragiczniejszych postaw w imię pomocy – takiej zwykłej ludzkiej – podkreślił włodarz miasta oraz gminy Chmielnik.
Konferencja rozpoczęła się we wtorek, 4 października w chmielnickim Domu Kultury. Szczególnym gościem tego dnia był wybitny i ceniony biblista, ksiądz profesor Waldemar Chrostowski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Przyznał, że upłynęło zbyt wiele czasu, kiedy zaczęto merytorycznie rozmawiać o ratowaniu ludzi wyznania mojżeszowego. – Wiele z tych osób jest dziś w podeszłym wieku lub już nie żyje. Nie zdążyła przekazać swojej wiedzy na ten temat. Często jedyną szansą, to dziś „wydobycie tych relacji” od żyjących członków ich rodzin – stwierdził ksiądz profesor.
Podkreślił on przyczyny pomocy udzielanej przez Polaków mniejszości żydowskiej w okresie niemieckiej okupacji. Będący w innej sytuacji Polacy, kierowali się powinnością i poczuciem chrześcijańskiego obowiązku, dlatego przez kilkadziesiąt lat niewiele o tym mówili, uznając, że ich uczynki były czymś oczywistym i naturalnym. Powojenne czasy również nie sprzyjały upamiętnianiu tego typu wydarzeń. Komuniści, wbrew lansowanej opinii nie chcieli szukać „Sprawiedliwych” w polskim społeczeństwie.

Ksiądz profesor wskazał także cztery nurty judaizmu podkreślając, że nurt ortodoksyjny stanowił „trzon i szkielet życia żydowskiego”. Wspomniał dominujące w narracji żydowskiej „potępienie świata za bezczynność wobec Szoah”. Cytował sentencje Majmonidesa – najwybitniejszego teologa i filozofa żydowskiego czasów średniowiecza. – Z perspektywy judaistycznej dopiero ukazuje się heroizm perspektywy chrześcijańskiej – podkreślał, nawiązując do postaw niesienia pomocy Żydom w czasach Holokaustu, za co groziła kara śmierci.

Przykłady mieszkańców ziemi kieleckiej ratujących ludność żydowską wskazali doktor Tomasz Domański z kieleckiej Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Ewa Kołomańska z Muzeum Wsi Kieleckiej – Mauzoleum w Michniowie i Marcin Florek z Muzeum Ziemi Miechowskiej. Wszystkie wywody wspomnianych prelegentów były podparte dużą ilością przykładów, konkretnych nazwisk rodzin z Kielecczyzny pomagających Żydom ocalić własne życie.
Pierwszy dzień (4 października 2016) konferencji popularnonaukowej „Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat” spełnił oczekiwania organizatorów. Wykładów w ramach dwóch paneli pod tytułami: „Metodologia i teologia” oraz „Wieś ratuje życie” wysłuchało ponad 170 osób.

Drugiego dnia dyskusji, w środę 5 października skoncentrowano się na ukazaniu rzeczywistych form pomocy udzielanych przez Polaków. Doktor Marek Maciągowski z Ośrodka Myśli Patriotycznej i Obywatelskiej w Kielcach przytoczył wiele przykładów rodzin kieleckich ratujących Żydów, które zrobiły wrażenie na słuchaczach. Urszula Stępień z sandomierskiego Muzeum Diecezjalnego pokazała ciekawe ślady upamiętnienia Żydów w Sandomierzu, zaś ksiądz doktor Andrzej Kwaśniewski omawiając skalę pomocy udzielanej ze strony Kościoła stwierdził, że nie są mu znane negatywne przykłady postaw duchowieństwa w okresie niemieckiej okupacji wobec Żydów szukających pomocy.

Jej zakres – ze strony zakonów żeńskich przedstawiła Ewa Kurek – była mowa o co najmniej 199. klasztorach na terenie Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Kielc i Chmielnika. Z kolei doktor Aleksandra Namysło z katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej omówiła wyniki programu „Index Polaków represjonowanych za pomoc Żydom w okresie II wojny światowej” prowadzone przez tę instytucję. Podała między innymi, że jak dotąd do kategorii represjonowanych zakwalifikowano około 900 osób. Pełne wyniki projektu zostaną upublicznione w 2018 roku. Referatów w tej części konferencji wysłuchało około 130 osób.

Na tym jednak nie koniec. Kolejne dwa dni to projekcie filmów opowiadających o ratowaniu Żydów oraz warsztaty przeznaczone dla uczniów świętokrzyskich szkół. - o uważnym obejrzeniu poruszającego obrazu filmowego „W Ciemności” w reżyserii Agnieszki Holland, młodzi ludzie pod kierunkiem aktora, Marcina Bosaka zmierzyli się z fragmentami tekstu książki „W kanałach Lwowa” Roberta Marschalla, która stanowiła bazę scenariusza. Popularny aktor z pomocą ochotników zademonstrował skuteczne ćwiczenia relaksacyjne, dykcyjne, kondycyjne – powiedziała reprezentująca organizatora, Agnieszka Dziarmaga ze „Świętokrzyskiego Sztetla” w Chmielniku. Specjalnym gościem był także aktor Zbigniew Waleryś, odtwórca roli Żyda, Szmula w filmie „Sprawiedliwy”. – Po projekcji, aktor opowiadał o tej i innych rolach, także w filmach izraelskich; mówił o swym udziale w „Papuszy” i roli Pawła z Tarsu w „Quo Vadis”. Młodzież pytała, jak radzić sobie ze stresem, w jaki sposób akceptować swój wizerunek na ekranie, co się czuje podczas castingu i wielkiej premiery. Na scenie ćwiczono głos, dykcję, postawę – dodała Dziarmaga.

Zaproponowane przez organizatorów projekcie filmowe oraz warsztaty cieszyły się dużą popularnością wśród młodzieży – skorzystało z nich łącznie około 400 dzieci.
Chmielnik wskazał drogę innym ośrodkom naukowym w kraju, że nie należy unikać tematów trudnych i złożonych, także tych, które spotykają się z niezrozumieniem. – Warto zastanowić się, dlaczego o tych którzy poświęcali życie swoje i bliskich po to by pomagać prześladowanym, a czasem ratować ich życie, mówimy tak mało i dopiero teraz. Konferencja w Chmielniku to bardzo cenna inicjatywa, jest warta kontynuacji. Mam nadzieję, że o godnych szacunku postawach Polaków będziemy pamiętać i wiedzieć o nich coraz więcej – ocenił przebieg konferencji, jeden z jej uczestników konferencji doktor Marek Maciągowski.
Dyskusja stała na wysokim poziomie merytorycznym i bez wątpienia okazała się sukcesem Chmielnika. – Uczestnicy, słuchacze – a w sumie było to blisko 300 osób, zatem jak na konferencję, dodatkowo odbywaną w niewielkim miasteczku – to bardzo dobry wynik, świadczący o skali zainteresowania problemem. Słuchaczce podkreślali, że udało się nam – organizatorom, podejść do tematu wielowątkowo i że taka właśnie optyka okazała się interesująca. Jak zaobserwowaliśmy, nawet ta najcięższa gatunkowo część, czyli metodologia i teologia traktujące o pomocy drugiej osobie okazały się bardzo ciekawe. Obecność znanego i poczytnego biblisty księdza profesora Waldemara Chrostowskiego była niewątpliwe wydarzeniem, ksiądz profesor czynnie uczestniczył w dyskusji, wiele osób przyjechało specjalnie po to, aby go wysłuchać i aby podpisał książki jego autorstwa. Udało się zobrazować skalę pomocy ukazywanej ludności żydowskiej przez polską wieś, a na tle rzeszy Sprawiedliwych także i tych, którzy tego Medalu nie otrzymali i nigdy z różnych względów nie otrzymają, a nieśli pomoc z narażeniem własnego życia. Pojawiło się mnóstwo wzruszających przykładów, m.in. z Kielc, Sandomierza, Miechowa, z wielu miasteczek i wsi. Ciekawie zaznaczono w tych działaniach udział Kościoła, w tym m.in. biskupów i zakonów żeńskich w niesieniu pomocy - tych ostatnich było aż ok. 200, była także mowa o roli ziemiaństwa w udzielaniu schronienia i wszelkiej pomocy – podsumowała Agnieszka Dziarmaga kierująca działaniami Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.

Organizacja konferencji w dniach 4-5 października oraz projekcja filmów, które odbyły się 6 oraz 7 października, to efekt realizacji zadania publicznego – konkursu pod nazwą „Wsparcie wymiaru samorządowego i obywatelskiego polskiej polityki zagranicznej 2016”, którego celem jest ukazanie wkładu Polaków w ratowanie Żydów w okresie niemieckiej okupacji Polski w II wojnie światowej. Projekt był współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Wstęp na wszystkie wydarzenia był bezpłatny. Organizatorami przedsięwzięcia były Miasto i Gmina Chmielnik oraz Ośrodek Edukacyjno-Muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.