Zamiast grobów osada - niespodziewane odkrycie archeologów w Złotej pod Sandomierzem

Kultura malicka

Piwniczka kultury malickiej.
(fot. archiwum prywatne)

Kultura malicka

Nazwa kultury malickiej pochodzi od pobliskich Malic, graniczących ze Złotą. W okresie międzywojennym, gdy prowadzono tam pierwsze badania, odkryto charakterystyczne naczynia. Ludność kultury malickiej przybyła na nasze tereny z południa, z terenów zakarpackich. Zajmowała się głównie rolnictwem. Naczynia - pucharki, czarki, duże naczynia określane jako workowate, służące do przechowywania żywności - zdobiono nakłuciami albo ornamentami malowanymi (taka ceramika znana jest z Samborca). Przedstawiciele tej kultury mieli też charakterystyczne wyroby krzemienne, to najczęściej drobne narzędzia. Używali głównie krzemienia czekoladowego, ale również sprowadzali z terenu Słowacji obsydian - szkło wulkaniczne. Zamieszkiwali niewielkie osady z domami naziemnymi, z dachami wspartymi na słupach, ściany z plecionki były oblepiane gliną. W przeciwieństwie do późniejszych kultur nie mieli typowych odrębnych cmentarzy. Swoich zmarłych chowali albo w gliniankach albo gdzieś na terenie osad, wykorzystując do tego starsze jamy-piwniczki. Dawali jednak zmarłym do grobu naczynia, narzędzia pracy czy ozdoby.

Osada pochodzi z okresu kultury malickiej, z około 4500 lat przed naszą erą. Na jej istnienie już wcześniej wskazywały odnajdywane w ziemi fragmenty naczyń.

CO ZNALEŹLI ARCHEOLODZY?

- Odsłoniliśmy miejsce, które stanowi rodzaj podwórka, pustego placu w obrębie osady. Na obrzeżu są pozostałości jam-piwniczek o charakterze gospodarczym, służących do przechowywania żywności oraz palenisk - informuje doktor Marek Florek, archeolog z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, kierujący badaniami w Złotej.

Archeolodzy znaleźli także tak zwaną gliniankę. Jest to po prostu jama, z której wydobywano less. Lessem wylepiano ściany domów. Potem do powstałych w ten sposób dołów wyrzucano różnego rodzaju odpadki.
Pusty plac otaczały najprawdopodobniej budynki o charakterze mieszkalnym lub gospodarczym.

- Po budynku nie ma jednak śladu, choć powinien w tym miejscu być. Budynki mieszkalne typowe dla kultury malickiej to konstrukcje słupowe. W tym wypadku słupy były albo wkopane na tyle płytko, że się nie zachowały albo znajdują się w nieprzebadanej jeszcze części stanowiska - mówi Marek Florek.

We wszystkich odsłoniętych obiektach były fragmenty naczyń, również te z charakterystycznymi dla kultury malickiej zdobieniami - ornamentami wykonywanymi przez nakłucia. To czarki, puchary i większe naczynia zasobowe, w których magazynowano żywność.

Archeolodzy znaleźli serię wyrobów krzemiennych, przede wszystkim różnego rodzaju wiórków. Zdecydowana większość z nich wykonana jest z krzemienia czekoladowego pochodzącego z Gór Świętokrzyskich. Jak wyjaśnia doktor Marek Florek, wiórki były wykorzystywane głównie jako wkładki do sierpów.

Są także narzędzia, które służyły ludziom do wyprawiania skór, oprawiania kości i drewna oraz fragmenty siekierki z kamienia. Wśród zabytków znajdują się też przedmioty z poroża jeleni, ze śladami obróbki. Ponadto w jamach były odpadki konsumpcyjne - kości zwierzęce.

KOPIEC OBRÓSŁ LEGENDĄ

Pozostałości osady znajdują się w sąsiedztwie dużego kopca ziemnego zwanego kopcem Kwacała (Chwacała), z którym związane są różne tradycje i legendy sięgające średniowiecza i czasów przedchrześcijańskich. Według jednej z legend, kopiec został usypany nad mogiłą rycerza Kwacały (stąd nazwa), zabitego przez Tatarów w czasie najazdu na Sandomierz, inna zaś głosi, że kopiec jest mogiłą najeźdźców poległych właśnie z ręki Kwacały.

Złota - skarb archeologów

Fragmenty naczyń kultury malickiej z charakterystycznymi zdobieniami.
(fot. archiwum prywatne)

Złota - skarb archeologów

Złota znana jest już od końca XIX wieku z licznie odkrywanych na jej terenie zabytków archeologicznych pochodzących z różnych epok. Pierwsze systematyczne badania wykopaliskowe prowadzono na jej terenie w okresie międzywojennym. Odkryto wtedy między innymi cmentarzysko z późnego neolitu (koniec III tysiąclecia przed naszą erą), z grobami o specyficznym rytuale pogrzebowym i wyposażenie zawierające charakterystyczne, bogato zdobione naczynia. Na podstawie tych odkryć wydzielona została odrębna kultura archeologiczna, nazwana kulturą złocką.

Pierwsze badania przy kopcu podjęto 11 lat temu. Okazało się, że nasyp jest o wiele starszy niż wcześniej przypuszczano, jego początki sięgają prawdopodobnie połowy IV tysiąclecia przed naszą erą. Odkryto tam groby kultury ceramiki sznurowej z późnego neolitu, groby kultury mierzanowickiej z początków epoki brązu (w tym jeden o specyficznym układzie zwłok, na tak zwaną żabę, z bardzo bogatym wyposażeniem), pochówek późnośredniowieczny.

SPODZIEWALI SIĘ GROBÓW

W ubiegłym roku badacze natrafili między innymi na kolejny grób kultury złockiej - grób szybowy.

- W tym roku zdecydowaliśmy się rozpoznać teren między cmentarzyskiem a stanowiskiem ubiegłorocznym. Przebadaliśmy około 300 metrów kwadratowych. Nie natrafiliśmy na kolejne groby, choć właśnie tego się spodziewaliśmy - przyznaje archeolog.

Jak powiedział Marek Florek, odkrycie w Złotej świadczy o ciągłości osadniczej na tym terenie, która zaczęła się 4500 lat przed naszą erą.

W badaniach uczestniczyli studenci archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Wraz z Markiem Florkiem pracami kierowała Monika Bajka, archeolog z Muzeum Okręgowego w Sandomierzu.

Czarka kultury malickiej w trakcie odsłaniania.
(fot. archiwum prywatne)

Archeolodzy w jamie-piwniczce kultury malickiej.
(fot. archiwum prywatne)

Znalezione zabytki krzemienne.
(fot. archiwum prywatne)