Czy można zmienić osobowość?

Powszechnie uważa się, że osobowość człowieka, to jego charakter. Tymczasem składają się na nią: potrzeby, zainteresowania, przekonania, wartości, emocje i zdolności.

Obserwując otoczenie można zauważyć, że cześć osób kieruje swoją psychiczną energię na zewnątrz i dąży do kontaktów z ludźmi jak ekstrawertycy, część zaś kieruje ją do wewnątrz siebie, zamykając się w sobie, chodzi o introwertyków.

Osobowość, to przede wszystkim całokształt dyspozycji psychicznych rozstrzygających o sposobie przeżywania uczuciowego i o stylu życia danego człowieka. Osobowość zaburzona to taka z powodu której cierpi dany człowiek lub jego otoczenie. Osobowości głęboko zaburzonych nie spotyka się często.

Ludzi takich cechuje brak zdolności do wiązania się uczuciowego z innymi lub przedmiotem pracy, niezdolność do zaplanowanego konsekwentnego działania. Nie są zdolni do przystosowania się do środowiska społecznego, do owocnej pracy, popadają w liczne konflikty z otoczeniem, często wchodzą na drogę przestępczą.

- Do często występujących nieprawidłowych cech osobowości należą brak inicjatywy, znaczna uległość. Tendencja, by swoim działaniem, wyrażeniem opinii przede wszystkim przypodobać się otoczeniu. Tendencja do wzbudzania w otoczeniu postawy opiekuńczej, lub odwrotnie wyręczanie innych, czy też podporządkowywanie ich sobie, krytykowanie, zarządzanie otoczeniem bez potrzeby- wylicza Izydor Wysocki, specjalista psychiatra, ordynator Oddziału Leczenia Zaburzeń Nerwicowych Szpitala Psychiatrycznego w Radomiu.

Ludzi o takich cechach charakteryzuje z reguły także nierealistyczna ocena siebie i otoczenia. Boleśnie przeżywają nie odpowiadające obiektywnie prawdzie poczucie niższości. Nierzadko przy towarzyszącym temu przecenianiu swoich możliwości, mówi się wtedy o kompleksie niższości, wyższości lub połączeniu obydwu. Od otoczenia oczekują zbyt wiele lub zbyt mało.

- Ludzie o nieprawidłowych cechach osobowości mają trudności w pełnieniu niektórych, a czasem większości, ról społecznych, do których życie powołuje człowieka dorosłego. Źle układają sobie życie rodzinne, małżeńskie, nie zapewniają dzieciom potrzebnych im warunków psychicznych, a niekiedy i fizycznych, podejmują pracę niezgodną z własnymi zainteresowaniami, nie wykorzystując swych możliwości lub przekraczają je. Stronią od ludzi bądź im się narzucają - mówi doktor Wysocki.

Warto pamiętać, że osobowość człowieka kształtuje się do 18- tego roku życia. Jeśli u dzieci bądź nastolatków dostrzeżemy tendencję do nieprawidłowego rozwoju osobowości konieczny jest kontakt z psychologiem dziecięcym lub młodzieżowym. Na kształtowanie się osobowości u dzieci i młodzieży a w konsekwencji u dorosłych znaczący wpływ ma rodzina. Od najwcześniejszych lat życia dziecka rodzina kształtuje u niego obraz samego siebie i wynikające z tego konsekwencje.

Jaki masz temperament i charakter?

To, czy jesteśmy nastawieni na fakty, czy na uczucia, czy jesteśmy ekstra-czy introwertykami, ma związek z naszym temperamentem. Temperament to istotny składnik naszej osobowości, to pewien układ najbardziej stałych cech psychicznych danej jednostki, wpływających na jej zachowanie. Dotyczą one między innymi szybkości i siły reakcji, aktywności, ruchliwości, podatności na zmęczenie, odporności na stresy, stałości postaw emocjonalnych, reaktywności, wrażliwości zmysłowej i emocjonalnej.

- Możemy powiedzieć, że rodzimy się z określonym temperamentem. Jest on nam przekazany genetycznie. Mamy wielu przodków, ale i wiele cech, które nam przekazali. Dlatego w niektórych cechach przypominamy ojca, w innych babcię a jeszcze innych na przykład ciocię. Temperament towarzyszy nam przez całe życie. W miarę dojrzewania i starzenia się pewne rysy mogą łagodnieć, inne mogą się wyostrzać. Zwykle są to te same cechy i zawsze można je w nas odnaleźć - mówi Izydor Wysocki.

Wyróżnia się cztery podstawowe typy temperamentalne:

Sangwinik- życie bierze bardzo lekko, szybko zmienia nastrój, zwykle jest jednak pogodnym optymistą. Jest ruchliwy, wszystko go interesuje, zaczyna wiele działań równocześnie, ale z reguły nic nie kończy. Ma wiele pomysłów, do których potrafi zapalić mnóstwo ludzi. Dusza towarzystwa, mówi szybko, żywiołowo, mocno gestykulując, chętnie uczy się nowych rzeczy, niestety trudno na nim polegać, jest nieodpowiedzialny i niepunktualny, egoista. Duży urok osobisty zjednuje mu jednak grono przyjaciół.

Choleryk - uwielbia niebezpieczeństwo, energiczny, reaguje szybko i gwałtownie. Jest w stanie w błyskawicznym tempie analizować posiadane dane i podejmować na ich podstawie trafne decyzje. Łatwo wybucha emocjami zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi, bywa, że potrafi dotkliwie zranić przykrym słowem, ale nie chowa długo urazy. Sam chętnie przeprasza i przyjmuje przeprosiny od innych, nie zniechęcają go trudności, ale ze względu na wybuchowy charakter niełatwo z nim wytrzymać.

Melancholik - wrażliwa natura, egocentryk, jest najszczęśliwszy, gdy może uzewnętrznić swoje emocje, które zostały wywołane czyimś tragicznym zdarzeniem. Chętnie opiekuje się wszystkimi skrzywdzonymi, robi to zwykle z przesadną czułością i patosem, często posiada jakiś talent artystyczny. Boi się zmian i nowości, jego wrogiem jest zegarek i obowiązek. Z reguły mówi cicho, wolno, trudno nawiązuje nowe znajomości, nie ufa ludziom.

Flegmatyk - wszystko przyjmuje ze stoickim spokojem, nic nie jest w stanie go zaskoczyć. Staranny, dokładny, opanowany, pedantyczny w wykonywaniu obowiązków. Lubi komfort w każdej sytuacji. Dba o rozkosze podniebienia, umie czekać, chętnie podejmuje się prac, które są czasochłonne i pracochłonne. Nie okazuje emocji, co czasem utrudnia mu kontakty z innymi ludźmi.

Jakie zmiany osobowości są możliwe do osiągnięcia w psychoterapii?

Badania wykazują, że dzięki psychoterapii można osiągnąć korzystne zmiany cech i struktury osobowości, co owocuje między innymi ustąpieniem objawów nerwicy i depresji. Najczęściej zmiany osobowości polegają na uświadomieniu sobie konfliktów wewnętrznych między potrzebami, a normami lub przekonaniami i nauczeniu się ich rozwiązywania w taki sposób, żeby ustąpiły objawy nerwicowe.

Zmiana polega tu na uzyskaniu wglądu w konflikty wewnętrzne oraz przeżywane w związku z nimi uczucia (na przykład lęk, złość, smutek) i objawy (na przykład ból w klatce piersiowej, zawroty głowy) polega też na zmianie niedojrzałych mechanizmów obronnych, kontrolujących przeżywane uczucia na mechanizmy obronne bardziej dojrzałe. Może polegać także na zmianie potrzeb lub zmianie cech osobowości, które utrudniają zaspokajanie potrzeb.

- Mechanizmy obronne osobowości to mechanizmy dojrzałe, neurotyczne i niedojrzałe. Przykładem mechanizmu obronnego niedojrzałego jest zaprzeczenie, które polega na niedopuszczeniu do świadomości nieakceptowanych myśli, uczuć i potrzeb. Na przykład osoba paląca a posługująca się zaprzeczeniem jest przekonana, że pomimo palenia tytoniu nie zachoruje na raka płuc, ani na zawał serca - mówi doktor Wysocki.

- Za mechanizm obronny dojrzały uważana jest na przykład sublimacja, która polega na przemieszczaniu popędu na działania zgodne z wartościami i normami społecznymi. Przykładem może być mężczyzna o silnym popędzie seksualnym, który mimo to nie zdradza żony, bo cierpiałby z powodu uczucia winy i lęku, zaś popęd rozładowuje malując akty kobiece.

Dzięki psychoterapii osoba lękliwa i bezradna zaczyna działać zgodnie z realistyczną oceną swoich uzdolnień i psychofizycznych możliwości, zaczyna widzieć sens swojego życia. Stawia przed sobą realistyczne cele i umie je osiągnąć. Taki człowiek cieszy się wykonywaną pracą. Potrafi bawić się w wolnym czasie i odpoczywać. Umie wyrazić swoją opinię i jeśli trzeba potrafi zająć zdecydowane stanowisko. Posiada zdolność rozumienia swojego postępowania. W życiu kieruje się swoimi przekonaniami i normami akceptowanymi społecznie. Jest zadowolony z życia osobistego.

- W procesie psychoterapii można pozbyć się mechanizmów neurotycznych i niedojrzałych a kierować się w działaniu dojrzałymi mechanizmami osobowości - mówi Izydor Wysocki, specjalista psychiatra, ordynator Oddziału Leczenia Zaburzeń Nerwicowych Szpitala Psychiatrycznego w Radomiu.

Większość pacjentów Oddziału Leczenia Zaburzeń Nerwicowych cierpi nie tylko z powodu nerwicy ale także problemów osobowościowych. Dlatego psychoterapia i inne oddziaływania terapeutyczne nastawione są na dokonanie korzystnych zmian w osobowości dzięki czemu ustępują także objawy nerwicowe. Terapia zaburzeń osobowości trwa minimum 12 tygodni. Bywa, że leczenie kontynuuje się w następnym turnusie.

Sprawdź jakim jesteś typem?

Obecnie psychologowie wyróżniają następujące zaburzenia osobowości oraz cechy każdego z nich:

Histroniczne zaburzenie osobowości

Cechy: dramatyzowanie własnej osoby, nadmierna troska o wygląd. Skłonność do irytacji i wybuchów, jeśli próby zwrócenia na siebie uwagi nie przynoszą rezultatu

Osobowość paranoiczna

Cechy: podejrzliwość i brak zaufania do innych, tendencja do postrzegania siebie jako człowieka bez skazy, wyczulenie na przewidywane ataki ze strony innych

Osobowość narcystyczna

Cechy: poczucie własnej wspaniałości, starania skierowane na zwrócenie uwagi otoczenia, chwalenie samego siebie, brak empatii

Schizoidalne zaburzenie osobowości

Cechy: osłabione kontakty społeczne, niezdolność i brak potrzeb więzi z ludźmi

Antyspołeczne zaburzenie osobowości

Cechy: niedorozwój w zakresie moralności i etyki, nieumiejętność postępowania zgodnie z przyjętymi normami, fałsz, bezwstydna manipulacja innymi, problemy z zachowaniem

Osobowość unikająca

Cechy: przewrażliwienie na odrzucenie lub poniżenie społeczne, wstydliwość, brak pewności w stosunkach społecznych i w nawiązaniu kontaktów

Osobowość chwiejna emocjonalnie

Cechy: impulsywność, złość bez powodu, drastyczne wahania nastroju, przewlekłe uczucie, nudy, usiłowanie samookaleczenia lub samobójstwa

Osobowość zależna

Cechy: dramatyczne przeżywanie rozłąki z partnerem, złe samopoczucie spowodowane samotnością, podporządkowanie własnych potrzeb celowi utrzymania związku, niezdecydowanie

Osobowość neurotyczna

Cechy: znaczne napięcie emocjonalne, egocentryzm, w sytuacjach trudnych liczne objawy cielesne typu biegunka, bicie serca, pocenie się, bóle brzucha i głowy

Obsesyjno - kompulsyjne zaburzenie osobowości

Cechy: nadmierne przejmowanie się porządkiem, zasadami i nieistotnymi szczegółami, perfekcjonizm, nieumiejętność przekazywania i wyrażania uczuć, ograniczona zdolność do wypoczynku i rozrywek

Osobowość depresyjna

Cechy: depresyjne schematy poznawcze, uporczywe poczucie niezadowolenia lub przygnębienia, poczucie winy i samokrytycyzm.

Jeśli w charakterystyce którejś z wymienionych osobowości jesteś w stanie wymienić swoje pojedyncze cechy, nie musi to od razu oznaczać, że jesteś posiadaczem osobowości paranoicznej, unikającej, zależnej czy depresyjnej. Jeśli jest ich więcej powinieneś skontaktować się z psychiatrą. Pomocna może okazać się psychoterapia