Wspieranie osób żyjących poniżej poziomu egzystencji staje się coraz większym wyzwaniem. Sprawdzamy, jak dziś w Polsce walczy się z ubóstwem

Wciąż obowiązujące dane GUS z 2022 r. wskazujące na to, że w Polsce mieszka około 1,6 mln biednych osób nie uwzględniają ogromnej fali ukraińskich uchodźców ani tych, którzy popadli w ubóstwo z opóźnieniem, w następstwie pandemii Covid–19. Co więcej, problem biedy będzie się nasilał w związku z polityką Unii Europejskiej, która za cel wzięła sobie państwa korzystające z paliw kopalnych.

Mniej więcej do 2020 roku, czyli od daty pojawienia się pandemii Covid–19 można mówić o zmianie struktury ubóstwa, a nawet samych przyczyn jego powstawania. Nowy model biznesowy, który zaczął kształtować się w następstwie licznych lockdownów gospodarki, przerwania łańcuchów dostaw i roszad w koszyku artykułów pierwszej potrzeby, uległ kolejnej korekcie w następstwie wojny na Ukrainie. Nie bez znaczenia w procesie pogłębiania się zjawiska biedy ma także polityka klimatyczna Unii Europejskiej, która jest szczególnie kosztowna dla społeczeństw na dorobku, w tym takich jak polskie. Zanim jednak będzie jeszcze gorzej, warto przyjrzeć się temu, jak jest obecnie i jak to wyglądało dekadę temu.

Wartość minimum egzystencji według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) na rok 2022 dla osoby samotnie gospodarującej, a będącej w wieku produkcyjnej wynosi 775,42 zł miesięcznie. Według urzędników można przeżyć w Polsce za mniej, jeśli jest się emerytem. W tym przypadku to już kwota 732,42 zł. Wartość minimum egzystencji dla rodziny z jednym dzieckiem w wieku 4–6 lat wynosi 1 934,07 zł (tj. 644,69 zł), a z dzieckiem starszym to odpowiednio 704,50 zł na osobę. Jeśli w której z tych konfiguracji ktoś dysponuje kwotą niższą, to zalicza się już do grupy osób biednych, żyjących poniżej minimum egzystencji. W 2021 r. nawet 4,2 proc. gospodarstw domowych znajdowało się właśnie poniżej tego progu. W rekordowych pod względem ubóstwa latach 2013–2014 nawet 7,4 proc. polskich gospodarstw znajdowało się poniżej progu ubóstwa.

Sytuacja osób ubogich w Polsce, choć jest bardzo zła, nie musi być tragiczna. Osiągając dochody poniżej progu egzystencji, można starać się o szerokie wsparcie państwa. Chodzi m.in. o dodatek mieszkaniowy, dodatek energetyczny, a także świadczenia rodzinne. W przypadku tych ostatnich świadczenie przysługuje, jeżeli dochód rodzinny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 574 zł. Na większe wsparcie mogą liczyć osoby niepełnosprawne. Warto też pamiętać o tym, że rodzice, bez względu na ich dochody, otrzymują też comiesięczne wsparcie na każde dziecko w wysokości 500 zł miesięcznie, a od przyszłego roku będzie to kwota 800 zł. Dlaczego zatem tak dużo osób wciąż ląduje na ulicy?

Tak jak nie każdy umie czy chce korzystać z pomocy państwa, tak część osób nie może poradzić sobie z problemem uzależnienia od alkoholu czy narkotyków. Jako że o tych nałogach w kwestii powstawania biedy powiedziano już niemal wszystko, warto zwrócić uwagę na także nowy papierek lakmusowy ubóstwa, którym stała się kwestia palaczy. Podczas tegorocznego 10. edycji Światowego Forum ds. Nikotyny w Warszawie, organizatorzy zwrócili uwagę na to, że o ile w bogatych państwach podejście do kontroli palenia tytoniu zmieniło się, o tyle 80 proc. osób uzależnionych od papierosów żyje w krajach uboższych bądź wręcz biednych.

W Polsce osoby biedne mogą liczyć nie tylko na bezpośrednią pomoc państwa. Każdy obywatel może w swym zeznaniu podatkowym przekazać 1,5 proc. na wskazane przez siebie organizacje pożytku publicznego. Wygenerowane w ten sposób kwoty wpływają m.in. na konta organizacji dobroczynnych, których celem statutowym jest walka z biedą. Z kolei przedsiębiorcy w ramach tzw. społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) prowadzą dodatkowe działania mające ulżyć potrzebującym.

Do niedawna podstawowym modelem pomocowym w Polsce był ten oparty na finansowym lub rzeczowym wsparciu osób proszących o zapomogę. Jego najbardziej powszechnym przejawem była osoba żebrząca na ulicy. Model ten został w pewnym sensie ugruntowany i nabrał cech systemowych wskutek działań Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, która zachęciła dzieci i młodzież do tego, by raz w roku zbierać datki do puszek na cele zdrowotne. Kilkanaście lat temu wyłomu w tym systemie dokonał ks. Jacek Stryczek, pomysłodawca Szlachetnej Paczki. Ideą akcji, którą zapoczątkował ksiądz Stryczek, było takie pomaganie, aby biedy nie utrwalać, a poprzez mądre wsparcie aktywizować osoby potrzebujące. W tym celu społecznicy przeprowadzali najpierw wywiad środowiskowy potwierdzający najpierw to, czy dana osoba jest rzeczywiście biedna, a następnie w taki sposób dobierali wsparcie, by stało się one najbardziej efektywne.

Wśród organizacji, które są najbardziej rozpoznawalne od lat, jest także Caritas Polska. Aktywiści tej organizacji pomagają kompleksowo, zauważając przy tym w szczególności problemy dzieci. Najmłodsze osoby w społeczeństwie dotyka problem ubóstwa w równym stopniu jak starszych, ale w żadnym wypadku nie jest przez nich zawiniony.

– W Caritas każdego dnia spotykamy osoby potrzebujące. Można powiedzieć, że dotykamy „polskiej biedy”, która ma wiele wymiarów i często trudno ją zauważyć. A jednak codzienny kontakt Caritas Diecezjalnych z podopiecznymi, rodzinami, dziećmi, prowadzenie wielu ośrodków pomocy, świetlic środowiskowych sprawia, że mamy wiedzę o realnym stanie ubóstwa w Polsce. W wyniku tych obserwacji prowadzimy działania, które wspierają ludzi w każdym momencie ich życia – komentuje Maja Winiarska-Czajkowska, specjalistka ds. współpracy z partnerami w Caritas Polska.

W ramach programu parasolowego „Caritas Dzieciom” aktywiści wspierają dzieci z rodzin w trudnej sytuacji materialnej lub życiowej. W ciągu ostatnich dwóch lat opieką udało się objąć prawie 1000 dzieci. Otrzymały one stypendia socjalne – informuje organizacja.
Obecnie należy się spodziewać najnowszych danych dotyczących poziomu ubóstwa w Polsce oraz nowego progu minimum egzystencji, który powinien uwzględniać rekordową od kilkunastu miesięcy inflację.