Słowniczek stanu wojennego

BIBUŁA - wywodzące się jeszcze z końca XIX wieku popularne określenie podziemnej prasy.

DRUGI OBIEG WYDAWNICZY - istniejący od połowy lat 70., alternatywny wobec oficjalnego.

ELEMENT ANTYSOCJALISTYCZNY - propagandowe określenie przeciwników władz Polski Rzeczypospolitej Ludowej.

KOKSOWNIK - kosz z żelaznych prętów, w którym żarzyły się bryły koksu; w grudniu 1981 roku koksowniki ustawione na ulicach miast służyły żołnierzom i milicjantom do ogrzewania się podczas mrozu.

LOJALKA (deklaracja lojalności) - pisemne wyrzeczenie się działalności opozycyjnej, do podpisania którego zmuszano po wprowadzeniu stanu wojennego działaczy "Solidarności".

OGÓLNOPOLSKI KOMITET OPORU (OKO) - pierwsza ogólnopolska struktura podziemia, powołana w styczniu 1982 roku przez członków Prezydium "Solidarności" - Andrzeja Konarskiego i Eugeniusza Szumiejkę. Zakończyła działalność w kwietniu 1982 roku na skutek różnicy zdań wśród liderów konspiracji.

PATRIOTYCZNY RUCH ODRODZENIA NARODOWEGO (PRON) - fasadowa organizacja utworzona w lipcu 1982 roku przez działaczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego oraz prorządowych organizacji katolickich, zastąpiła Front Jedności Narodu. Działalność PRON miała być dowodem rzekomego masowego poparcia społeczeństwa dla władz. Organizacja przestała istnieć w listopadzie 1989 roku.

TYMCZASOWA KOMISJA KOORDYNACYJNA NIEZALEŻNEGO SAMORZĄDNEGO ZWIĄZKU ZAWODOWEGO "SOLIDARNOŚĆ" (TKK) - kierowniczy organ podziemia, powołany 22 kwietnia 1982 roku przez Zbigniewa Bujaka, Władysława Frasyniuka, Władysława Hardka i Bogdana Lisa. TKK istniała do października 1987 roku, skupiając w swych szeregach reprezentantów najważniejszych regionów.

WOJSKOWA RADA OCALENIA NARODOWEGO (WRON) - pozakonstytucyjny organ, sprawujący najwyższą władzę w okresie stanu wojennego, złożony z wyższych oficerów Wojska Polskiego. Na czele WRON, złożonej z 22 osób, stał generał Wojciech Jaruzleski.

BOJKOT TELEWIZJI - ogłoszony przez środowisko aktorskie po wprowadzeniu stanu wojennego bojkot oficjalnych środków masowego przekazu, będący znakiem sprzeciwu aktorów wobec poczynań władz.

GODZINA MILICYJNA - zakaz poruszania się bez specjalnej przepustki, obowiązujący w pierwszych miesiącach stanu wojennego w godzinach 22 - 6, w niektórych regionach okresowo także w innych godzinach.

INTERNOWANIE - masowo stosowana w okresie obowiązywania stanu wojennego forma represji, polegająca na izolacji wybranych osób (na podstawie decyzji komendanta wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej) w ośrodkach (obozach) internowania, rozpoczęta nocą z 12 na 13 grudnia 1981 roku. Łącznie do grudnia 1982 roku w obozach internowania znalazło się 9736 osób, przy czym niektóre dwu-, a nawet trzykrotnie.

KARTKI - talon, upoważniający do zakupu niektórych towarów w określonej ilości. W 1981 roku przywrócono w Polsce Rzeczypospolitej Ludowej reglamentację (ograniczoną sprzedaż) niektórych artykułów spożywczych. System sprzedaży kartkowej rozbudowano w okresie stanu wojennego, objął on obok wielu artykułów spożywczych także niektóre towary przemysłowe (np. buty, benzyna, papierosy).

KRZYŻE KWIETNE - jedna z popularnych, spontanicznych form manifestacji sprzeciwu wobec stanu wojennego. Polegała na układaniu w miejscach publicznych krzyży z kwiatów, upamiętniających ofiary reżimu komunistycznego.

KOMISARZE WOJSKOWI - pełnomocnicy Komitetu Obrony Kraju, oficerowie Wojska Polskiego, formalnie sprawujący kierownictwo nad wieloma zakładami pracy i instytucjami po wprowadzeniu stanu wojennego.

MILITARYZACJA - nadanie w okresie stanu wojennego wojskowego charakteru niektórym kluczowym przedsiębiorstwom i instytucjom (na przykład koleje państwowe, kopalnie, fabryki zbrojeniowe), celem uniknięcia organizacji w nich strajków i innych protestów. Pracę w zmilitaryzowanych przedsiębiorstwach regulowały przepisy wojskowe.

OBYWATELSKIE KOMITETY OCALENIA NARODOWEGO (OKON) - powstające od początków 1982 roku komitety poparcia dla Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, grupujące przede wszystkim działaczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W lipcu 1982 roku weszły w skład Patriotycznego Ruchu Ocalenia Narodowego (PRON).

SOLIDARNOŚĆ WALCZĄCA - radykalne ugrupowanie konspiracyjne, powstałe w czerwcu 1982 roku we Wrocławiu, w wyniku różnicy zdań w łonie Regionalnego Komitetu Strajkowego. Wkrótce działalność przybrała zasięg ogólnopolski; jej przywódcą był Kornel Morawiecki.

WERYFIKACJA - proces usuwania z wielu zawodów zwolenników "Solidarności", objął między innymi dziennikarzy, nauczycieli i wykładowców akademickich.

ZMOTORYZOWANE ODWODY MILICJI OBYWATELSKIEJ (ZOMO) - utworzone w 1957 roku specjalne, skoszarowane oddziały milicji, przeznaczone m.in. do tłumienia masowych protestów ulicznych.

PZPR - (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza): partia komunistyczna, założona w 1948 roku (nierównoprawne połączenie Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej); do 1989 partia państwowa (aparat partyjny sprawował funkcje władz państwowych), kierująca państwem autorytarnym, centralnie zarządzaną i zbiurokratyzowaną gospodarką; podporządkowana sowieckiej partii komunistycznej (najściślej do 1956); 1990 rozwiązała się, część członków utworzyła Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej; I sekretarzami Komitetu Centralnego (do 1954 przewodniczący): Bolesław Bierut, Edward Ochab, Władysław Gomułka, Edward Gierek, Stanisław Kania, Wojciech Jaruzelski, Mieczysław Rakowski.

SB (Służba Bezpieczeństwa): powołana 1944 do ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w Polsce Ludowej (do 1956 pod nazwą Urząd Bezpieczeństwa); faktycznie do ochrony komunistycznego systemu ustrojowego i kontrolowania wszelkich dziedzin życia społecznego i gospodarczego; podlegała ministrowi spraw wewnętrznych i działała w ramach wojewódzkich, rejonowych, miejskich i dzielnicowych urzędów spraw wewnętrznych; brała udział w zwalczaniu ugrupowań opozycyjnych, represjonowaniu uczestników wystąpień protestacyjnych i strajków, inwigilowaniu Kościoła katolickiego i niezależnych środowisk kulturalnych; rozwiązana 1990 i zastąpiona przez Urząd Ochrony Państwa.

MO - (Milicja Obywatelska): 1944-90 w Polsce nazwa policji; organ powołany do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i ich mienia oraz mienia społ.; początkowo podlegała resortowi bezpieczeństwa publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, 1945-54 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, następnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych; oprócz wykonywania swych podstawowych zadań w początkowym okresie uczestniczyła w zwalczaniu ugrupowań wywodzących się z Armii Krajowej i innych organizacji tworzących w czasie okupacji podziemie niepodległościowe, brała udział w tłumieniu protestów społecznych; w latach 80. wspomagała Służbę Bezpieczeństwa w zwalczaniu opozycji.

ORMO - (Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej): 1946-89 organizacja współdziałająca z Milicją Obywatelską w zakresie utrzymania porządku i spokoju publicznego; 1946-48 brała udział w zwalczaniu grup reprezentujących nurt niepodległościowy, następnie w kolektywizacji wsi i inych akcjach organizowanych z inicjatywy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; działała też w grupach specjalistycznych (ruchu drogowego, nieletnich, ochrony środowiska, bezpieczeństwa na wodach i kolei).

ZOMO- (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej): formacja powołana w Polsce w 1956 roku, między innymi w celu likwidowania zbiorowych naruszeń porządku publicznego oraz prowadzenia akcji ratowniczych podczas klęsk żywiołowych, katastrof, epidemii; w latach 80. używana gł. do rozpraszania demonstracji manifestujących sprzeciw wobec polityki władz; rozwiązane 1989.

KOR - (Komitet Obrony Robotników): niezależne, jawne ugrupowanie społeczne 1976-81, utworzone przez grupę działaczy demokratycznych i niepodległościowych oraz intelektualistów; pomagał represjonowanym uczestnikom czerwcowego protestu robotniczego 1976, walczył o prawa i wolności obywatelskie; wpółtworzył Wolne Związki Zawodowe, Towarzystwo Kursów Naukowych, organizował niezależny ruch wydawniczy, współpracował z opozycją w Czechosłowacji i Związku Radzieckim; członkowie to między innymi: Jacek Kuroń, Jan Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Zbigniew Romaszewski.

KPN - (Konfederacja Polski Niepodległej): partia polityczna założona 1979 roku, nawiązująca do tradycji piłsudczykowskiej; program odbudowy suwerenności i niepodległości Polski (negowanie prawomocności Polski Ludowej); przewodniczący Leszek Moczulski; 1996 rozłam na dwie frakcje KPN ( Moczulski) i KPN Obóz Patriotyczny (Adam Słomka); obydwie wstąpiły do Akcji Wyborczej Solidarność; 1997 KPN powróciła do samodzielnej działalności.

SOLIDARNOŚĆ - wielopłaszczyznowy ruch na rzecz demokratyzacji i głębokich reform ustrojowych Polski Ludowej; przyjął instytucjonalną formę związków zawodowych: Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" (NSZZ "Solidarność") działającego w środowiskach pracowników państwowych oraz mniej licznych i nie w pełni zorganizowanych 1980-81 — Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników "Solidarność Wiejska", Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych "Solidarność Chłopska", a od III 1981 Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych "Solidarność" oraz od III 1981 Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Indywidualnego Rzemiosła "Solidarność". STRAJK - zbiorowe, dobrowolne, okresowe zaprzestanie podstawowych czynności w procesie pracy (ewentualnie nauki) przez zbiorowość społeczną w celu wymuszenia realizacji jej żądań ekonomicznych (strajk ekonomiczny) lub politycznych (strajk polityczny) przez ośrodek nadrzędny (właściciela przedsiębiorstwa, organy władz państwowych). OKRĄGŁY STÓŁ - kompromis polityczny między Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą a przedstawicielami Solidarności, zawarty 1989; program ewolucyjnych zmian ustroju politycznego i systemu gospodarczego Polski; ułatwił przejęcie władzy przez dotychczasową opozycję (po wygraniu wyborów) i upadek systemu komunistycznego. PEWEX - (Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego) - sieć sklepów i kiosków walutowych w Polsce Rzeczypospolitej Ludowej, powstałych w 1972 z przekształcenia sklepów dewizowych banku PeKaO, w których można było kupić za waluty wymienialne towary niedostępne w innych zwykłych sklepach lub trudno dostępne, zarówno importowane jak i krajowe. Przez to marka Pewex była w czasach Polski Ludowej synonimem towarów luksusowych. Źródło: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, www.13grudnia81.pl