Wyjątkowa historia cmentarzy w Kielcach. Najstarsza z naszych nekropolii ma ponad 220 lat

Najstarszą z nich, jednocześnie jedną z najstarszych w województwie świętokrzyskim, jest Cmentarz Stary. Powstał on na początku XIX wieku za istniejącą figurą świętego Józefa z 1776 roku. Data jego dokładnego założenia nie jest znana. Często przyjmuje się, że było to w latach 1801-1805. Gdzie zatem wcześniej chowano zmarłych? Pochówki miały miejsce przy katedrze, cmentarzu przy kościele świętego Wojciecha, którego prawdopodobne początki sięgają XII wieku oraz przy nieistniejącej już dziś kaplicy świętego Leonarda na Placu Moniuszki.

Cmentarz Stary był kilkukrotnie poszerzany. Pierwszy raz w 1818 roku w kierunku wschodnim, po raz drugi w 1860-1862 w kierunku południowym oraz w latach 1882-1884, kiedy został dodatkowo otoczony murem od strony ulicy księdza Piotra Ściegiennego. Największy swój rozwój notował w drugiej połowie XIX wieku. W 1926 roku zaprzestano jego poszerzania wraz z utworzeniem nowej nekropolii na Piaskach. Na powierzchni blisko 5 hektarów zachowało się około tysiąca nagrobków sprzed 1939 roku.
Na najstarszym kieleckim cmentarzu odnajdziemy groby między innymi żołnierzy napoleońskich, uczestników spisku księdza Piotra Ściegiennego, uczestników powstań listopadowego i styczniowego, żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, ludzi kultury i nauki oraz zasłużonych dla całego regionu świętokrzyskiego.
W 1980 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach uznał Cmentarz Stary za zabytkowy. Ochroną objęty został układ przestrzenny, drzewostan oraz nagrobki i kaplice postawione do 1939 roku na terenie całego cmentarza. Wszelkie prace prowadzone na cmentarzu, łącznie z pielęgnacją drzewostanu, muszą być uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Natomiast pod koniec XIX wieku utworzono Cmentarz Nowy.
Warto przypomnieć o jeszcze jednej kieleckiej nekropolii założonej w XIX wieku. Jest nią Cmentarz Żydowski. Zlokalizowany na Pakoszu został założony w 1868 roku. W okresie okupacji zdewastowali go Niemcy. Wtedy też na jego terenie przeprowadzano masowe egzekucje Polaków oraz Żydów. Na cmentarzu zbudowano pomnik nagrobny ofiar pogromu z wypisanymi nazwiskami Żydów zamordowanych w pogromie z 4 lipca 1946 roku. Na terenie nekropolii znajduje się również grób 45 żydowskich dzieci rozstrzelanych przez Niemców 23 maja 1943 roku.

Interesującą kielecką nekropolią jest Cmentarz Partyzancki. Jego początki sięgają 1945 roku. W kwietniu tego roku odbył się pierwszy, uroczysty pogrzeb Polaków. Zostali oni zamordowani w Suchedniowie w lipcu 1944 roku oraz na Słowiku w październiku 1943 roku. Przez kolejne lata na Cmentarzu Partyzanckim trwały uroczyste pochówki ekshumowanych osób.

Zmarłych chowano przeważnie w drewnianych trumnach wyłożonych lub obitych papą. Zdarzały się też przypadki dokonywania pochówków w trumnach dostarczanych przez rodziny. W jednej trumnie chowano od 1. do 20. zwłok, w zależności od stopnia rozkładu. Na każdej trumnie był napisany numer, a do jej wnętrza wkładano nieśmiertelnik z numerem zwłok. Czasami na trumnach znajdowały się metalowe tabliczki, które po pochówkach przybijano do drewnianych krzyży

- pisali Teresa i Zdzisław Sabatowie, autorzy publikacji poświęconej Cmentarzowi Partyzanckiego w Kielcach.
W 1958 roku teren cmentarza został ogrodzony. W kolejnych latach służył jako miejsce pochówku dla prominentnych urzędników i funkcjonariuszy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Milicji Obywatelskiej, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i ich rodzin. Wśród nich byli: zastępcy przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach Stanisław Bąk-Dzierżyński i Jan Wójcik, komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej pułkownik Zygmunt Biestek czy przedwojenni działacze Komunistycznej Partii Polski oraz konspiracyjnej Polskiej Partii Robotniczej. Stopniowo udało się odejść od nowych pochówków na Cmentarzu Partyzanckim. Osoby zasłużone zaczęto chować w Alei Zasłużonych na cmentarzu komunalnym w Cedzynie, na którym też wydzielono oddzielne kwatery dla żołnierzy Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Wojska Polskiego.
Szczególnie istotne miejsce na partyzanckim cmentarzu poświęcono bohaterom wojny obronnej 1939 roku na Kielecczyźnie. O większości z nich wiemy jednak bardzo niewiele. Nie są to wyłącznie obrońcy Kielc, ale również uczestnicy działań zbrojnych prowadzonych na terenie całego przedwojennego województwa kieleckiego. W ten sposób ekshumowano ponad 120 żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli w okolicach Osieka i złożono ich do kilkunastu trumien na Cmentarzu Partyzanckim. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku ekshumacji żołnierzy poległych w okolicach Gorysławic, Nowego Korczyna, Jurkowa, Wiślicy oraz Buska-Zdroju.
Na cmentarzu znajdziemy również mogiły osób zamordowanych w wyniku niemieckich akcji pacyfikacyjnych prowadzonych na kieleckiej wsi. W grudniu 1956 roku przeprowadzono prace ekshumacyjne w okolicach Świętej Katarzyny, które zakończyły się uroczystym pochówkiem kilkudziesięciu ofiar zbrodniczej działalności 62. Plutonu Zmotoryzowanego Żandarmerii pod dowództwem porucznika Alberta Hugo Schustera z czerwca 1943 roku.
Na terenie Cmentarza Partyzanckiego znajdują się również monumenty poświęcone znanym na Kielecczyźnie oddziałom takim jak „Wybranieccy” Mariana Sołtysiaka „Barabasza”, czy też ugrupowanie pod dowództwem majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”.
Przy ulicy Ściegiennego zlokalizowany jest również Cmentarz Wojsk Polskich, który zajmuje część polskiego cmentarza wojskowego. Znajduje się tu skromny pomnik bohaterów walk o niepodległość. Koło wejścia - mogiły polskich żołnierzy poległych w latach 1918 – 1920, weteranów powstania styczniowego, kwatera i pomnik polskich żołnierzy z 1939 roku poległych oraz zmarłych w kieleckich szpitalach a także zamordowanych w okresie późniejszym w więzieniu na ulicy Zamkowej.
Zdecydowanie młodszą nekropolią jest cmentarz w Cedzynie. Został on oddany do użytku w 1978 roku w związku z wyczerpywaniem się wolnych miejsc grzebalnych na dotychczasowych nekropoliach komunalnych zlokalizowanych na terenie Kielc. Jest największym tego typu obiektem na terenie województwa świętokrzyskiego. Rocznie odbywa się na nim około 700 pochówków.